Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı

Ders Sarayının sizler için hazırladığı Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazısına hoş geldiniz. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazısında, farklı anlatım türlerini kapsamlı ve detaylı şekilde ele aldık.

Anlatım Türleri öğrencilerin sıklıkla karıştırdığı ve öğrenmekte zorluk yaşadığı konulardan birisidir. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızda anlatım türlerini aktarırken bol bol örnek kullanarak konuyu anlamanızı kolaylaştırdık. Bu sebeple Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız Anlatım Türleri konusunu anlamanızda size oldukça yardımcı olacaktır.Yazımızı okuduktan sonra aşağıdaki yazılarımızı da okursanız konular arasındaki bütünlüğü sağlamış ve konuları daha iyi kavramış olacaksınız.

1. Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
2. Sözcükte Anlam Olayları Kapsamlı Konu Anlatımı
3. Söz Öbeklerinde Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
4. Cümlede Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı

ANLATIM TÜRLERİ

1) Lirik Anlatım (Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım)

Coşku ve heyecana bağlı (lirik) anlatım: Duyguların ön planda olduğu, üzüntü, sevinç, heyecan, taşkınlık gibi temaların coşkulu bir şekilde ifade edildiği anlatım türüdür.

Lirik Anlatımın Özellikleri

• Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiirde kullanılmıştır.
• Sözcükler daha çok gerçek anlamın dışında kullanılmıştır.
• Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha  şiirin yanında, roman, hikâye, tiyatro türlerinde de kullanılır.
• Dil,  heyecana bağlı işlevde ve şiirsel işlevde kullanılır.
• Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır.
• İmgelerden, söz sanatlarından ve ahenk unsurlarından yararlanılır.
• Kişi, zaman, mekân, olay ve olay örgüsü gibi öğelere pek yer verilmez.
• Okuyucuyu heyecanlandırmak, hüzünlendirmek, sevindirmek, coşturmak amacıyla lirik anlatımdan faydalanılır.
• Aşk, ölüm, yalnızlık gibi konular işlenir.

Örnek

Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner
Çayırları büyürken görürüm
Her akşam seninle
Yeşil bir zeytin tanesi
Bir parça mavi deniz
Alır beni
Seni düşündükçe
Gül dikiyorum elimin değdiği yere
Atlara su veriyorum
Daha bir seviyorum dağları
( İlhan BERK)

Örnek

Kara dutum, çatal karam ,çingenem
Nar tanem , nur tanem , bir tanem,
Ağaç isem dalımsın salkım saçak
Petek isem balımsın oğulum
Günahımsın vebalimsin .
Dili mercan , dizi mercan, dişi mercan
Yoluna bir can koyduğum,
Gökte ararken yerde bulduğum
Karadutum ,çatal karam çingenem
Daha nem olacaktın bir tanem?
(Bedri Rahmi EYÜBOĞLU)

2) Destansı (Epik) Anlatım

Destansı anlatım ise, olağanüstü olay ve kişilerin anlatıldığı metinlerdir.

Destansı (Epik) Anlatımın Özellikleri

• Destansı anlatımlarda bir hareket söz konusudur.
• Destanlarda, kişi,yer ,zaman, mekan, olay unsurları bulunur.
• Olağanüstü olaylar ve kişiler vardır.
• Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir.
• Dil, heyecana bağlı işlevde kullanılır.
• Etkileyici ve yiğitçe bir atmosferi vardır.
• Abartma sanatından yararlanılır.
• İmge ve çağrışımdan yararlanılır.
• Dil, heyecana bağlı işlevde kullanılır.
• Öyküleme ve betimleme anlatım biçimlerinden yararlanılır.
• Sanatlı bir dil kullanılır.Sözcükler, mecaz ve yan anlamda kullanılabilir.
• Şiir, destan, roman, hikaye, halk hikayesi, tiyatro destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir.

Örnek

      Pekala, adamlarım! Haydi, şimdi, aslanlarım! Kurşunla­rımızı israf etmeyip bu süprüntüleri süngümüzle temizleyeceğiz. Hurra, diye bağırdığımda hepinizin arkam­dan geldiğini görmek istiyorum. Kimse geride oyalan­masın. Birbirinizden ayrılmamalısınız, bu en önemlisi. Onlara kim olduğumuzu gösterelim ve yüzümüzü kara çıkarmayalım, tamam mı arkadaşlar!

Örnek

      Derken, tabur komutanı yine işaret verdi. Yine subaylar fısıltıyla konuşarak emri birbirlerine ilettiler ve kara bir duvar gibi duran 1. bölük çöktü. Eline sivri şeyin battığını duydu. Yalnız, 2. bölüğün komutanı ayakta kalmıştı. Kılıcını sağa sola savurup hiç durmadan koştukça tıknaz bölgesi bir öne bir arkaya gidip geliyordu.

Örnek

Kuvayi Milliye Destanı’ndan
Dağlarda tek tek
Ateşler yanıyordu.
Ve yıldızlar öyle ışıltılı, öyle ferahtılar ki
Şayak kalpaklı adam
Nasıl ve ne zaman geleceğini bilmeden
Güzel, rahat günlere inanıyordu
Ve gülen bıyıklarıyla duruyordu ki mavzerinin yanında,
Birdenbire beş adım sağında onu gördü.
Paşalar onun arkasındaydılar.
O, saati sordu.
Paşalar: “Üç” dediler.
Sarışın da bir kurda benziyordu.
Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı.
Yürüdü uçurumun başına kadar,
Eğildi, durdu.
Bıraksalar
İnce, uzun bacakları üstünde yaylanarak
Ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak
Kocatepe’den Afyon Ovası’na atlayacaktı.
(Nazım Hikmet)

3) Emredici Anlatım

İnsanların uyması gereken kuralları ve yasakları ortaya koyan anlatım türüdür.

 Emredici Anlatımın Özellikleri:

Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadelere yer verilir.
Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.
Cümlelerde emir kipiyle çekimlenmiş  fiiller hakimdir.
Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır.
Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları, kanunlar, yönetmelikler, genelgeler, yönergeler emredici anlatıma örnek verilebilir.

Örnek

Şeyh Edebali’nin Damadı ve Osmanlı Devletinin Kurucusu Osman Gazi’ye Vasiyeti

“Ey Oğul!

Beysin! Bundan sonra öfke bize; uysallık sana… Güceniklik bize; gönül almak sana.. Suçlamak bize; katlanmak sana.. Acizlik bize, yanılgı bize; hoş görmek sana.. Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana.. Kötü göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana… Bundan sonra bölmek bize; bütünlemek sana.. Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana..

Ey Oğul!

Yükün ağır, işin çetin, gücün kıla bağlı, Allah Teala yardımcın olsun. Beyliğini mübarek kılsın. Hak yoluna yararlı etsin. Işığını parıldatsın. Uzaklara iletsin. Sana yükünü taşıyacak güç, ayağını sürçtürmeyecek akıl ve kalp versin. Sen ve arkadaşlarınız kılıçla, bizim gibi dervişler de düşünce, fikir ve dualarla bize va’dedilenin önünü açmalıyız. Tıkanıklığı temizlemeliyiz.

Oğul!

4) Didaktik (Öğretici) Anlatım

Açıklamak, aydınlatmak, bilgi vermek, bilinmeyen bir şeyi öğretmek gibi amaçlarla oluşturulan metinlere didaktik(öğretici) metin denir.

Didaktik Anlatımın Özellikleri

• Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
• Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez.
• Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir.
• Daha çok nesnel cümleler kullanılır.
• Sade,akıcı, anlaşılır bir dil kullanılır.
• Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.
• Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde, ders kitaplarında ve bilimsel kitaplarda kullanılır.
• Tarihi metinler, felsefi metinler, bilimsel metinler gibi bölümleri vardır.

Örnek 

Bilindiği gibi yurdumuz dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunmaktadır. Geçmişte yurdumuzda birçok yıkıcı depremler olduğu gibi, gelecekte de sık sık oluşacak depremlerle büyük can ve mal kaybına uğrayacağımız bir gerçektir.

Deprem Bölgeleri Haritası’na göre, yurdumuzun %92’sinin deprem bölgeleri içerisinde olduğu, nüfusumuzun %95’inin deprem tehlikesi altında yaşadığı ve ayrıca büyük sanayi merkezlerinin %98’i ve barajlarımızın %93’ünün deprem bölgesinde bulunduğu bilinmektedir.

Son 58 yıl içerisinde depremlerden, 58.202 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 122.096 kişi yaralanmış ve yaklaşık olarak 411.465 bina yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Sonuç olarak denilebilir ki, depremlerden her yıl ortalama 1.003 vatandaşımız ölmekte ve 7.094 bina yıkılmaktadır.

Örnek

Şemsettin Sami’nin roman alanındaki tek eseri olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” Türk edebiyatının ilk romanı kabul edilir. Dili, hayata bakış açısı ve olayın akışı bakımından Batılı anlamda romanla ortak noktaları bulunan eser, tesadüflerin çokluğu ve sık kullanılan motiflerle halk hikayesini de hatırlatmaktadır. 1872’den sonra parça parça yayımlanmaya başlamış ve üç bölümde tamamlanmıştır.

 5) Kanıtlayıcı Anlatım

Herhangi bir konuyu, düşünceyi, görüşü, yargıyı kabul ettirmek amacıyla yazılan yazılardır.

Kanıtlayıcı Anlatım Özellikleri

• Amaç, kendi görüşünü kabul ettirmektir.
• Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder.
• Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır.
• Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
• “Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma ” gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır.
• Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir.
• Makale, fıkra, eleştiri, röportaj ve söylev(nutuk) türlerinde kullanılır.

Örnek

Son araştırmalara göre Ahmet Haşim’in şiirlerinde kullandığı sözcük sayısı, çoğu büyük şaire göre oldukça sınırlı. Toplam 1446 sözcükle şiir yazmış “Merdiven” şairi. Mehmet Fuat hatırlatıyor: Firdevsi 8300 sözcükle, Fuzuli 4000 sözcükle, Orhan Veli ise 3945 sözcükle yazmıştır. Çok küçük sözlüğüyle Ahmet Haşim duyuşta, düşünüşte, belki, bile isteye ufkunu daraltıyor, kendi duyuşunu ısrarla vurgulamayı tercih ediyordu.

Örnek

Sanatçı, güzelliği yaratan değil keşfeden adamdır çünkü sanat zaten var olan bir niteliği, güzelliği araştırmaktır. Sözgelişi güzel bir ağacın resmini yaparak yahut kelimelerle tasvir ederek güzele ulaşılamaz. Ağaç, sadece bir işarettir. Güzelliğe bu işaretten hareketle ulaşmak gerekmektedir. Duyularımızla kavradığımız güzel ağaç, biz farkında değilizdir ama, sürekli değişme hâlindedir. Gerçek güzellik, ağacın değişen niteliklerinde değil değişmeyen özündedir.

(Beşir Ayvazoğlu)

6) Fantastik (Düşsel) Anlatım

Fantastik anlatım, düşsel ürünlerin anlatıldığı anlatım türüdür.

Fantastik Anlatım Özellikleri

• Düşsel anlatımda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip, hayal ürünüdür.
• Zaman bulunduğumuz zaman değildir.Olaylar genellikle gelecek zamanda geçer.(2300-2400)
• Mekanlar olağanüstü özelliklere sahiptir.
• Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir. Olağanüstü nitelikte olabilirler. Bazen cinler, devler, periler, büyücüler, uzaylılar, yaratıklar olabilir.
• Bu tür anlatımlarda olaylar gerçekliğin dışında olağanüstü ve doğaüstü bir şekilde anlatılır.
• Düşsel anlatımda hayallere ve varsayımlara oldukça fazla yer verilir.
• Abartma ve kişileştirme sanatlarına yer verilir.
• Yine aynı şekilde kişilerin de gerçekliğin dışında tasvir edildiği görülür. Gerçek hayatta rastlamamızın mümkün olmadığı şekillerde ya da güçlerde insanlar anlatılır.
• Mekanlar da anlatıcının zihninde hayal gücünü kullanarak tasarladığı şekilde anlatılır. Günlük yaşamımızda bu tür mekanlara rastlamamız mümkün değildir.
• Bu tür metinlerde kurgusallık ön plandadır.
• Daha çok di’ li veya miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır.
• Masal, destan, efsane, roman, şiir gibi türlerde kullanılır.
• Örnekler: Harry Potter, Yüzüklerin Efendisi, Gora, Yıldız Savaşları

Örnek

“Ne istiyorsunuz?” diye sorudu Mrs. Ttt. “Siz bir Marslısınız!”

Adam gülümsedi. “Bu kelime kesinlikle size bildik değil. Bu bir dünya deyimi.” Başıyla adamlarını işaret etti. “Biz Dünya’danız. Ben kaptan Williams. Mars’a ineli henüz bir saat olmadı. İşte buradayız. İkinci Mars Seferi! Bir ilk Mars Seferi yapılmıştı ama başına ne geldi bilmiyoruz. Her neyse işte buradayız. Ve siz de karşılaştığımız ilk Marslısınız!”

“Marslı mı?” Kadın, kaşlarını kaldırdı.

“Demek istediğim şu, güneşten bu tarafa dördüncü gezegende yaşıyorsunuz, değil mi?”

“Çok basit!” diye tersledi kadın onu süzerek

“Ve biz – Kaptan Tombul, pembe elini göğsüne bastırdı – biz de Dünya’danız. Değil mi beyler?”

“Evet, efendim!” dedi bir koro.

“Burası Tyrr gezeni” dedi kadın, “Eğer asıl adını kullanmak isterseniz…”

(Ray Bradbury)

Rad Brabury’nin “Mars Yıllıkları” adlı yapıtından alınan bu parçada Marsla geçen bir olay anlatılmış. Burada düşsel (fantastik) anlatım söz konusudur. Düşsel (fantastik) anlatımda yazar, düş gücünün sınırsız olanaklarından yararlanarak okurun zihninde yeni ufuklar açmaya çalışır ki bu metinde de yapılmış. Yazarın amacı, okuru bir tür düşsel yolculuklara çıkarmak, gerçek yaşamda göremediği ve bilincine varamadığı şeyleri ona göstermektir. Bu parçada büyüleyici, düşsel mekânlarda geçen olaylar işleniyor. Yazar, ortaya koyduğu kurgu ile okurlarını günlük yaşamdan, yaşamın gerçeklerinden uzaklaştırıyor. Onların hayalî bir dünyada dolaşmasını, dünyanın sıkıntılarından bir süreliğine olsa uzak kalmasını sağlıyor. Böylece yazar, gerçek dünyanın ötesinde alternatif, düşsel bir dünya oluşturuyor.

Örnek

AĞRI DAĞI

Çok çok zaman önce Anadolu’muzun doğusunun doğusunda ünlü bir Kafdağı varmış. Kafdağı, öyle böyle dağlardan değilmiş, soylu soplu, adı sanı belli bir dağlar padişahıymış. Koskocaman yamaçları, uçları bulutlara varan dorukları, yemyeşil uzanan etekleri varmış. Yaşarmış oğulları, kızları arasında. Kafdağı’nın kendisine benzeyen oğulları, kızları varmış. O bölgede bir dağ ailesi kurmuş.

Büyük oğlu Yeni Kafdağı, babasına benziyormuş. Büyük, gösterişli ve yakışıklıymış. Evlenme çağı gelmeden bulundukları yörenin az ötesinde yaşayan, kendi hısımları olan Küçük Ağrı Dağı’yla söz kesilmiş. Zaman dolunca Büyük Ağrı Dağı’nın kız kardeşi olan Küçük Ağrı Dağı’yla evleneceklermiş.

Büyük Ağrı Dağı, Kafdağı’nın karşısında onun kadar yüce, onun kadar kocamanmış ve kız kardeşiyle birlikte çok uyumlu, tatlı bir yaşayışları varmış.

Gel zaman git zaman, günler, aylar geçmiş aradan. Büyük Ağrı Dağı, ordusunu toplayıp çok uzun süren bir savaşa gitmiş. Savaş bu, ne zaman biteceği belli olur mu? Ordusuyla savaşıp uğraşırken o, Kafdağı’nın sağlığı bozulmuş. Çok yaşlı olduğu için yaşayacak dermanın tükendiğini anlayarak çevresindeki dağ oğullarına, dağ torunlarına durumunun iyi olmadığını bildirmiş. Gün gelmiş, Kafdağı ölmüş. Onun yerine yaşça büyük olan Ağrı Dağı’nın padişah olması gerekiyormuş. Bunu iyi bir zaman bilen genç Kafdağı, dağlar başkanı Büyük Ağrı Dağı, seferden dönmeden padişah olmayı tasarlamış, öteki tüm dağlara düşüncesini söylemiş ve padişahlık tahtına oturmuş, diğer küçük dağlar bu durum karşısında ona bir şey söylememişler. Sözlüsü olan Küçük Ağrı Dağı da sesini çıkaramamış. Padişahlık sırasının ağabeyinde olduğunu biliyormuş ama sözlüsü Kafdağı’na ağzını açıp bir çift sözcük söyleyememiş. (Anonim)

7) Gelecekten Söz Eden Anlatım Nedir?

Gelecekte olması düşünülen durumların söz edildiği anlatımlardır.Bilim-kurgu türündeki yapıtlar bu anlatıma girmektedir.

Gelecekten Söz Eden Anlatımın Özellikleri

• Varsayım ile oluşmuş metinlerdir.
• Bulunulan durumdan hareketle gelecek hakkında tahminde bulunulur.
• Daha güzel, daha modern, daha yaşanılabilir bir dünya hayal edilir.
• Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşün­celer anlatılır.
• Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır.
• Roman, hikaye, tiyatro, şiir, deneme gibi türlerde kullanılır.

Örnek

Küresel iklimdeki gözlenen ısınmanın yanı sıra, en ge­lişmiş iklim modelleri, küresel ortalama yüzey sıcaklıklarında 1990-2100 dönemi için 1.4 C0 ile 5.8 C° arasın­da bir artış olacağını öngörmektedir. Küresel sıcaklık­lardaki artışlara bağlı olarak da hidrolojik döngünün değişmesi, enerji temin güvenliği ve su kayraklarının hacminde ve kalitesinde azalma, kara ve deniz buzul­larının erimesi, kar ve buz örtüsünün alansal daralma­sı, deniz seviyesinin yükselmesi, kıyı ekosistemlerinin olumsuz etkilenmesi… beklenmektedir.

Örnek

Düşle ki kötülük diye bir şey yok. Bunu başarmak kolay eğer bir kez denersen. Ayaklarımızın altında yemyeşil vadiler, üzerimizde yalnız gökyüzü. Düşle ki “yarın” kaygısı diye bir şey yok. Tüm insanlar sadece “bugün” için yaşıyor. Hırslar tükenmiş, açgözlülüğe gerek kalmamış. Herkesin mutlu olduğu bir dünya. Düşle ki tüm insanlar barış içinde yaşıyor. Hayalperest olduğumu söyleyebilirsin; ama umudum var. Düşle…

Gelecekten Söz Eden Anlatım ile Düşsel (Fantastik) Anlatımın Benzerlikleri ve Farklılıkları:

a. Benzerlikleri

• Her iki anlatımda da hayal unsuru ön plandadır.

b. Farklılıkları

• Gelecekten söz eden anlatımda zaman kesinlikle “gelecek zaman”dır; düşsel (fantastik) anlatımda zaman belirsizdir.
• Gelecekten söz eden anlatımda yaşanması istenilen konular; düşsel (fantastik) anlatımda yaşanması olanaksız olan konular yer alır.
• Gelecekten söz eden anlatım düşsel anlatıma göre daha gerçekçidir. Gelecekten söz eden anlatım olması mümkün olanı ele alır; düşsel (fantastik) anlatımda mümkün olmayan ele alınır.

8) Söyleşmeye Bağlı Anlatım

Konuşmaya dayanan yapıtlardaki anlatım türüdür. Monolog ya da diyalog şeklinde olabilir.

Söyleşmeye Bağlı Anlatımın Özellikleri

• Jest ve mimikler anlatımın gücünü  artırır.
• Dil, göndergesel işlevde kullanılır.
• Söz tekrarları anlatımı kuvvetlendirir.
• Cümlelerdeki vurgu ve tonlama önemlidir.
• Sohbet (Söyleşi), mülakat, röportaj, panel, forum, münazara, tiyatro söyleşmeye bağlı metinlerdir.

Örnek

Sokrates, ağlayan karısına dönerek sorar:
— Niçin ağlıyorsun?
Karısı cevap verir:
— Bu zalimler seni haksız yere öldürecekler!
Sokrates:
— Ya haklı olarak öldürseler daha mı iyi olacaktı!

Örnek

— Neden yazılarınızdaki insanı neredeyse hemen çarpan ironi ve humor şiirlerinizde yok?
— Yok mu acaba? Bence humor değil, ama ironi, şairlerimizde olduğu gibi, kör kör parmağım gözü sokulmamıştır; çok belli belirsiz bir katman olarak, derinlerde durur ironi benim şiirimde. Hiç kuşkusuz, başat bir düzey değildir. Örneğin Cemal Süreya’da şiir, ironidir. Cemal’in şiirinde. Tipik olduğu için Cemal Süreya’yı örnek gösteriyorum. Bak, örneğin Cemal’in şiirinde bütün düzeyler ve katmanlar, ironinin içinden verilirler.

Örnek

— Eserlerinizde kullandığınız dil hakkında neler söyle­mek istersiniz? Neden yoğun Osmanlıcayı yeğliyor­sunuz?
— Ağdalı bir lisan kullandığım doğru. Fakat ben geniş bir tarih reformu içinde roman yazıyorum. 1900’le­rin Selanik ve İstanbul’da geçen olayları ve bunları yaşayan insanları yazıyorum. Mesela İttihat ve Te­rakkiden bahsederken Türkçeleştireyim derken ‘Birlik ve İlerleme Partisi’ dersem komiklik yapmış olurum. O zamanki konuları dönemin insanları ola­rak koruyorum. Eğer o kavramları anlatamazsak o devri de anlatamam. Entelektüel ve siyasi kavram­ları dönemin yapısına uygun olarak koymak lazım.
— Siz edebiyat literatüründe şair sınıfından mısınız, yoksa yazar mı?
— Pek çoğu beni şair sınıfına sokar. Fakat ben kendi­mi şair olduğu kadar yazar ve gazeteci olarak da görüyorum. Senaryo da yazıyorum. Yani ben edebi­yatın, yazın dünyasının içindeyim.
— Edebiyatımız, hangi işlevi yüklenmesi gerektiğinin bilincine sizce vardı mı?
— Tam anlamıyla varmış diyemem. Henüz modalar­dan kurtulamadılar. Yine de birkaç önemli yazarımı­zın olduğunu kabul etmek gerekir.

9) Mizahi Anlatım

Okuyucuyu eğlendirerek düşündürmeyi amaçlayan anlatıma mizahi anlatım denir.

Mizahi Anlatımın Başlıca Özellikleri

• Güldürmeyi amaçlayan bir anlatım türüdür.
• Bireylerin ve toplumların eksik yönleri eleştirilir.
• İroniyle söylenen sözün tam tersi kastedilir.
• Amaç var olan hataların, yanlışlıkların ortadan kaldırılmasıdır.
• Mizahi anlatımda argoya ve günlük konuşma diline de başvurulur.
• Mizahi anlatımda dil çoğunlukla şiirsel (sanatsal) işlevde bazen de heyecana bağlı işlevde kullanılır.
• Mizahi anlatımda ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir.
• Mecazlı anlatıma ve ünlem cümlelerine mizahi anlatımda sıkça başvurulur.
• Halk edebiyatında taşlama, Tasavvuf edebiyatında şathiye, Divan edebiyatında hicviye, Modern edebiyatta yergi mizahi anlatımdan yararlanarak oluşturulmuş türlerdir.
• Roman, hikaye, tiyatro, şiir , fıkra gibi türlerde kullanılır.
• Meddah, Orta Oyunu, Köy Seyirlik Oyunları, Karagöz, Nasreddin Hoca gibi oyunlarda  mizahi anlatım kullanılır.

Edebiyatımızda önemli mizah yazarları ve eserleri şunlardır:

Dönem      Şair                      Eser     

15. yy:      Şeyhi                   Harnâme

16. yy:      Fuzuli                  Şikayetname

17. yy:      Nefi                     Siham-ı Kaza

19. yy:      Ziya Paşa             Zafername

20. yy:      Neyzen Tevfik     Azab-ı Mukaddes

Mizahi Anlatımla İlgili Terimler

• Komik: Güldürücü, gülünç, gülme hareketini sağlayandır.
• İroni: Söylenen bir sözün tam tersini kastederek sözü alaya dönüştürmedir.
• Humor: Hoş nükte demektir. Hafife alma anlamına da gelir.
• Nükte: Düşündürmeyi sağlayan ince, şakalı, güldürücü söz sanatıdır.
• Karikatür: Sosyal, toplumsal her türlü olayı abartılı bir şekilde belirten komik ve düşünmeye sevk eden resimdir.
• Parodi: Bir sanat eserinin özüne dokunmadan onu alaya alarak yeniden yazma ve canlandırma sanatıdır.
• Kara mizah: Sadece güldürmeyi değil düşündürme ve hicvi de amaç edinen mizah türüne denir.
• Hiciv: Bir kişi veya yeri alaycı bir dil ile eleştiren şiir türüdür.
• Taşlama: Hicvin içerdiği tanımı içerir. Yani bir kişi veya yeri alaycı bir dille verir. Halk şiirinde kullanılan bir kavramdır.

Örnek

AL HAKKINI GİT

Nasrettin Hoca‘nın, Akşehir’de kadılık yaptığı günler…
Yoksul bir adam, eline geçirdiği bir parçacık ekmeği ile birlikte bir aşçı dükkânının önüne gitmiş, orada fıkır fıkır kaynamakta olan bir et çömleğinin başına geçmiş. Ve sonra ekmeği, çömlekten çıkan buhara tutarak yemeye başlamış. Bunu gören aşçı dükkânının sahibi:
“Ver bakalım tirit parasını.” demiş. Adamın yakasına sarılmış.
Yoksul adam:
“Yahu!” demiş dükkân sahibine. “Ben senin ne etinden aldım ne de etin suyundan, insaf et!”
Dükkân sahibi, yoksul adamı yakaladığı gibi Nasrettin Hoca’nın önüne getirmiş.
Olayı anlattıktan sonra:
“Bu adamdan şikâyetçiyim, paramı isterim Kadı Efendi.” demiş.
Nasrettin Hoca, bir de yoksul adamı dinlemiş. Sonra cebinden birkaç akçe çıkarıp avucunda sallamaya başlamış. Sonra da dükkân sahibine:
“Bu sesi duydun mu?” diye sormuş.
Dükkân sahibi:
“Duydum, Kadı Efendi.” demiş.
Nasrettin Hoca:
Bu ses, senin hakkın olan sestir. Al hakkını ve durma git.

Örnek

TAM AÇLIĞA ALIŞIRKEN

Zorlu bir kış olmuş… Nasrettin Hoca’nın parası tükendikçe tükenmiş. Ne yapacağını şaşırmış. Sonunda çareyi masrafı kısmakta, aza katlanmakta bulmuş. Bu arada, eşeğinin yemini kıstıkça kısmış Nasrettin Hoca.
Azaltmış…
Azaltmış… Her gün biraz daha azaltmış…
Hayvancağız, yavaş yavaş gücünü yitirmeye başlamış. Yemini azaltmasına karşın, eşeğin yaşadığını gördükçe seviniyormuş Nasrettin Hoca. Ve günbegün, yemi azaltmayı sürdürmüş.
Ama bir sabah ahıra gittiğinde ne görsün, hayvan ölmüş.
Nasrettin Hoca:
Ahh çekmiş derinden, tam açlığa alışırken öldü zavallıcık…

Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız burada sona ermiştir. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızı okuduktan sonra aşağıdaki yazılarımızı da okursanız konular arasındaki bütünlüğü sağlamış ve konuları daha iyi kavramış olacaksınız.

1. Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
2. Sözcükte Anlam Olayları Kapsamlı Konu Anlatımı
3. Söz Öbeklerinde Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
4. Cümlede Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
5. Anlamlarına Göre Cümleler
6. Paragrafta Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
7. Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları
8. Sözlü Anlatım Türleri Konu Anlatımı
9. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı

Yazımızı okuduktan sonra aşağıdaki yazılarımızı da okursanız konular arasındaki bütünlüğü sağlamış ve konuları daha iyi kavramış olacaksınız.

1. Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
2. Sözcükte Anlam Olayları Kapsamlı Konu Anlatımı
3. Söz Öbeklerinde Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
4. Cümlede Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
5. Anlamlarına Göre Cümleler
6. Paragrafta Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
7. Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları
8. Sözlü Anlatım Türleri Konu Anlatımı
9. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı

Anlatım türleri ile ilgili ek çalışma yapmak için burayı ziyaret edebilirsiniz.