Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri

Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu TYT Biyoloji – Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri Konu Anlatımına hoş geldiniz. Bu yazımızda biyoloji dersinin 9. sınıf 3. ünitesi olana Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin (Bakteriler ve Arkeler) Özellikleri konusunu örnekler, gerekli uyarılar ve yardımcı resimlerle anlatıp, konuyu daha iyi kavramanızı sağlamak istiyoruz.

Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri yazısını okumadan önce
Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler – 1
Karbonhidratlar – Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler – 2
Lipitler – Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler –3
Proteinler Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler-4
Enzimler Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler-5
Vitaminler ve Hormonlar Canlıların Yapısındaki Temel Bileşenler-6
Atp Canlıların Yapısını Oluşturan Temel Bileşenler-7
Canlılığın Temel Birimi Hücre
Hücre Zarından Madde Geçişleri Sitoplazma ve Hücre Organelleri
Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması Konu Anlatımı yazılarını mutlaka okuyup, sonra bu konu anlatımını okumanız konuyu bütün olarak kavramanız açısından çok daha faydalı olacaktır.

Canlı Alemleri ve
Bu Alemlerin Özellikleri

Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri kazanımları için tıklayın.

9.3. Canlılar Dünyası
9.3.1. Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri Anahtar Kavramlar
ikili adlandırma, sınıflandırma, tür
9.3.1.1. Canlıların çeşitliliğinin anlaşılmasında sınıflandırmanın önemini açıklar.
a. Canlıların sınıflandırılmasında bilim insanlarının kullandığı farklı ölçüt ve yaklaşımlar tartışılır.
b. Canlı çeşitliliğindeki değişimler nesli tükenmiş canlılar örneği üzerinden tartışılır.
9.3.1.2. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan kategorileri ve bu kategoriler arasındaki hiyerarşiyi örneklerle açıklar.
a. Canlıların sınıflandırılmasında sadece tür, cins, aile, takım, sınıf, şube ve âlem kategorilerinin genel özelliklerine değinilir.
b. Carolus Linnaeus’un sınıflandırmayla ilgili çalışmalarına değinilir.
c. Hiyerarşik kategoriler dikkate alınarak çevreden seçilecek canlı türleriyle ilgili ikili adlandırma örnekleri verilir.
ç. Öğrencilerin canlılar dünyası ile ilgili çektiği/edindiği fotoğraflardan video veya bir ürün oluşturmaları sağlanır.

BAKTERİLER ÂLEMİ

• Bu âlemde bulunan bireylerin tamamı prokaryot hücre yapısına sahiptir.

• Yani çekirdek ve zar ile çevrili organelleri bulunmaz. Organel olarak sadece zarsız olan ribozom organeli bulundurur.

• Tamamı bir hücreli canlılardır.

• Tüm bakterilerde DNA, RNA, sitoplazma, hücre zarı, hücre duvarı ve ribozom bulunur.

• Tamamı glikozu glikojen şeklinde depolar.

• DNA molekülleri ökaryot canlılarda olduğu gibi çift zincirli, sarmal yapılıdır. Fakat ökaryotlardan farklı olarak DNA molekülünün iki ucu birleşiktir. Yani halkasal DNA’ya sahiptir.

• Çekirdek bulunmadığından DNA molekülü sitoplazmada nükleoit (çekirdek alanı) adı verilen özel bölgede serbest olarak bulunur.

• Ribozom organelleri sitoplazmada serbest olarak bulunur.

• Hücre duvarları kısa peptit zincirleri ile bağlı polisakkaritlerden oluşmuştur. Hücre duvarının bu yapısı peptidoglikan adını alır.

• Bazı bakterilerde hareketi sağlayan protein yapılı kamçı bulunur. Bakterilerin kamçı yapıları, ökaryot hücrelerin kamçı yapısından çok farklıdır. Protein yapılı kamçı bakterinin aktif hareketini sağlar.

Bakteriler

• Bazı bakterilerde hücre duvarının üzerinde ek olarak polisakkarit yapılı bir kılıf bulunur. Bu kılıfa kapsül denir. Kapsüllü bakteriler, genellikle patojen (hastalık yapıcı) bakterilerdir. Kapsülleri sayesinde konak canlıların bağışıklık sisteminden korunur.

• Bazı bakteriler pilus adı verilen yüzeysel uzantılara sahiptir. Bu uzantılar ile bakteriler birbirlerine ve bulundukları yüzeylere, bazen de besinlerine tutunur.

• Bazı bakteriler kötü ortam şartlarında endospor oluşturur.  Bakteri zor şartlarla karşılaştığında DNA’sını eşleyerek bu ürettiği DNA’nın etrafını çok katlı sağlam bir kılıf ile kaplar. Bu yapıya endospor denir. Endospor içindeki su oranını azaltarak metabolizma hızını en aza indirir. Daha sonra orijinal hücre parçalanır ve endospor serbest kalır. Ortam koşulları normale döndüğünde endospor su alarak metabolik faaliyetlerine yeniden kavuşur.
  
• Bazı bakterilerde plazmit adı verilen asıl DNA’dan farklı küçük halkasal genler bulunur. Plazmitler bakterilerin antibiyotik ve diğer kimyasal maddelere direncini artıran proteinlerin üretimi için gerekli şifreyi taşıyan halkasal gen parçalarıdır

Bakterilerin Sınıflandırılması

Şekillerine Göre Bakteriler

Bakteriler farklı hücresel şekillere sahip olabilir. Bazıları çubuk (bacillus), bazıları yuvarlak (coccus), bazıları spiral (spirillum), bazıları ise virgül (vibrio) şeklindedir.

Beslenmelerine göre bakteriler

Beslenmelerine göre bakteriler iki grup altında toplanır.

• Otorotrof beslenen bakteriler kendi besinlerini kendileri üretir. Ya fotosentez ya da kemosentez yapar. Bakteriler prokaryot olduklarından kloroplast organeline sahip değildir. Fotosentez yapan türlerin sitoplazmalarında klorofil pigmenti bulunur.

• Kemosentez yapan bakteriler klorofil pigmenti bulundurmadığından güneş ışığını kullanamaz. Bu türler, inorganik maddeleri oksitleyerek açığa çıkan kimyasal enerji ile besin üretir. Örneğin, nitrit ve nitrat bakterileri, kemosentezleri için gerekli enerjiyi üretirken saprofit canlıların faaliyetleri sonucu toprakta oluşan ve zehirli olan amonyağı oksitleyerek bitkilerin kullanabileceği azot tuzuna dönüştürür.

• Heterotrof beslenen bakteriler, besinlerini dışarıdan hazır alır. Heterotrof beslenenlerden bazıları sindirim enzimlerinden yoksundur. Bu nedenle monomerlerin olduğu yerlerde yaşar. Bunlar parazit bakterilerdir. Birlikte yaşadıkları canlıda hastalığa neden olduğu için patojen bakteri olarak isimlendirilir.
  
• Bazı bakteriler ise ölmüş bitki ve hayvanları hücre dışına gönderdikleri sindirim enzimleri ile sindirip oluşan monomeleri hücre içine alır. Bunlar saprofit bakterilerdir. Bu bakteriler doğadaki madde döngüsünü sağlayan en önemli canlılardandır

Solunum çeşitlerine göre bakteriler

Bazı bakteriler oksijenli solunum yapar. Bunlara aerobik bakteriler denir. (Görsel 3.14 a) Bu bakterilerin mitokondrileri yoktur. Mitokondri görevi gören zar katlanmaları ile oluşan mezozomları vardır.

• Bazıları ise oksijensiz solunum yapar. (Görsel 3.14 b) Bu bakterilere ise anaerobik bakteriler denir. Bu bakteriler, solunumları sonucu etil alkol, laktik asit gibi organik son ürünler oluşturur. Fazla oksijen bu bakterilere zehir etkisi yapar.

• Bazı bakteriler ise hem oksijenli hem de oksijensiz solunum yapabilir. Bu bakterilere de fakültatif bakteri denir. (Görsel 3.14 c)

Gram boyanma özelliklerine göre bakteriler

• Bazı bakterilerin hücre duvarında peptidoglikan yapıya ek olarak yağlı bir tabaka daha bulunur. Yani bu bakterilerin hücre duvarları daha dayanıklıdır. Gram boyası ile boyanmazlar. Bu bakteriler gram (–) bakteri adını alır.

• Bazılarının hücre duvarı sadece peptidoglikan yapılıdır. Bu bakteriler gram boyası ile boyandıklarından gram (+) bakteri adını alır. Bu bilgi, bakterilerin sebep olduğu hastalıkların tedavisinde önemlidir. Çünkü gram (–) bakteriler, antibiyotiklere karşı gram (+) bakterilerden daha dayanıklıdır.

Bakterilerde Üreme

Üremelerine göre bakterileri incelediğimizde eşeyli ve eşeysiz ürediklerini görebiliriz.

Eşeysiz üreme yapanlar ikiye bölünerek ürer.

• DNA’larını eşledikten sonra sitoplazma bölünmesini gerçekleştirir. Fakat bölünme olayı mitoz değildir. Ortam şartları uygun olduğunda 20 dakikada bir bölünerek sayılarını geometrik olarak artırır. Teorik olarak bu hesaba göre 48 saat içinde tüm dünya yüzeyinin bakteriler ile kaplı olması gerekir. Fakat pratikte bu gerçekleşmemektedir. Çünkü bakteriler, kendi ürettikleri metabolik atıklardan zehirlenip ölür.

Bakterilerdeki eşeyli üreme konjugasyon ile olur. Bu olay gen transferi şeklinde gerçekleşir. Aynı tür iki bakteri arasında geçici bir sitoplazmik köprü kurulur. Bu köprü sayesinde verici bakteri, plazmitlerinin birer zincirini alıcı olan bakteriye aktarır. Daha sonra sitoplazmik köprü yok olur. Her iki bakteri de içlerinde bulunan yarım plazmitlerin eşini yapar. Bu, gerçek bir eşeyli üreme şekli değildir

DİKKAT!

Mayoz bölünme ve döllenme olayı olmaz. Birey sayısı artmaz. Çeşitlilik oluşur. Böylece bakteriler değişen ortam şartlarına ayak uydurmak için yeni özellikler kazanmış olur.

NOT:

Bakterilerin bazıları çevresel atıkların yok edilmesinde kullanılır. Bu bakteriler ağır petrol türevi olan birçok atığı parçalamaktadır. Bu olaya biyoremidasyon denir.

ARKELER ÂLEMİ

Bakteriler âlemi içerisinde çok ekstrem koşullara dayanıklı prokaryot canlılar olduğu, 1990’lı yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkmış ve bu canlılar bakteriler âleminden ayrılarak arkeler âlemi adı altında toplanmıştır. Tamamı prokaryot ve tek hücreli canlılardır.

• Arkeler âlemi içerisinde çok farklı ekolojik koşullarda yaşayan türler vardır. Bazı arke türleri aşırı tuzlu yerlerde yaşayabilir. Halofil adı verilen bu arke türlerinde kırmızı renkli pigmentler vardır. Bu pigmentleri sayesinde güneş ışığını emerek fotosentez yaparlar. Bu tür, Tuz Gölü ve Kızıldeniz’de çok bulunur.

• Bazı arkeler ise aşırı sıcak bölgelerde yaşar. Termofil adı verilen bu arkeler 90-121°C arasındaki sıcaklığa sahip yerler ideal yaşam alanlarıdır.

• Diğer bir arke türü, gerekli enerjiyi üretirken metan gazı oluşturur. Metanojen olarak adlandırılan bu arkeler fazla oksijen, zehir etkisi yapar. Hayvan çiftliklerinde, bataklıklarda ve bazı otçulların bağırsaklarında yaşar.

Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri Konu Anlatımı yazımız burada sona eriyor. Canlı Alemleri ve Bu Alemlerin Özellikleri konusu ile ilgili ek çalışmalar yapmak isterseniz, burayı ziyaret edebilirsiniz.