Coğrafi Konum Detaylı Konu Anlatımı

Ders Sarayının sizler için hazırladığı Coğrafi Konum Detaylı Konu Anlatımı yazımıza hoş geldiniz. Coğrafi Konum Detaylı Konu Anlatımı yazımız paraleller, meridyenler, enlem ve boylam konuları ile ilgili kapsamlı bilgi vermektedir.

Bu konuyu daha iyi kavrayabilmek için öncesinde Harita ve Kroki Nedir? Harita Elemanları Nelerdir?, Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin Gösterilme Yöntemleri, Yeryüzü Şekillerinin İzohipslerle Gösterilmesi ve Profil Çıkarma ve Haritalarda Uzunluk Ve Alan Hesaplaması Konu Anlatımı yazılarını okumanızı tavsiye ederiz. Sitemizdeki diğer bütün Coğrafya konu anlatımı yazılarına buradan ulaşabilirsiniz. Keyifli okumalar. Haydi başlayalım.

Coğrafi Konum Detaylı Konu Anlatımı

Herhangi bir noktanın Dünya’daki yerini coğrafi koordinatlar (enlem ve boylam – paralel – meridyen) veya coğrafi oluşumlar (dağ, ova, plato, akarsu, okyanus, deniz, kıta, boğaz vs.) yardımıyla belirlenmesine coğrafi konum denir. Coğrafi konum, matematik ve özel konum olmak üzere ikiye ayrılır.

1. MATEMATİK (MUTLAK) KONUM

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın enlem (paralel) ve boylam (meridyen) değerlerine göre belirlenen konumuna mutlak (matematik) konum denir. Başka bir deyişle herhangi bir noktanın Ekvator’a ve Greenwich’e göre konumuna denir.

PARALELLER

Ekvatora paralel 1^o ’lik açılarla çizilen hayali çizgilere (çemberler) paralel adı verilir. Paraleller, coğrafi konum tespit edilirken yararlanılan unsurlardan biridir.

Paraleller genel olarak şu özelliklere sahiptir:

• Doğu – batı yönünde uzanırlar.
• Çember olma özelliği gösterirler.
• Başlangıçları Ekvator olup 0° ile gösterilir.
• Kutup noktalarını gösteren paralel 90^o paraleli olarak adlandırılır. Kuzey Kutup Noktası ve Güney Kutup Noktası olmak üzere iki tane 90^o paraleli vardır.
• Paraleller 1° lik aralıklarla çizilmişlerdir
• Ardışık iki paralel dairesi arasındaki uzaklık kuş uçuşu 111 km’dir. Bu uzaklık ardışık iki paralel dairesi arasında her yerde aynıdır.
• Paralel dairelerinin uzunlukları Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır. En uzun paralel Ekvator, en kısa paraleller ise nokta şeklini alan kutup noktalarıdır.
• Bütün paralel daireleri yer eksenini 90° lik açı ile keserler.
• Toplam 180 tane paralel dairesi bulunur. 90 tanesi Ekvator’un kuzeyinde, 90 tanesi Ekvator’un güneyindedir.
• Paraleller birbirleriyle kesişmezler ve birleşmezler.

Paralel dairelerinin dereceleri ve numaraları Ekvator’un kuzeyine ve güneyine doğru büyür. Ekvator’un kuzeyindeki paralellere Kuzey paralelleri, güneyindekilere Güney paralelleri denir.

MERİDYENLER

Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan ve 1^o ’lik  açılarla çizilen hayali yarım çemberler meridyenler olarak adlandırılır. Meridyenler, coğrafi konum tespit edilirken yararlanılan unsurlardan biridir.

Meridyenlerin genel özellikleri şunlardır:

• Başlangıç meridyeni 0^{o ‘}lik açı ile gösterilir. Bu meridyenin İngiltere’nin Greenwich kasabasındaki gözlem istasyonundan geçtiği varsayılmaktadır. Bu nedenle bu meridyene “Greenwich” adı da verilir.
• Başlangıç meridyeninin 180 adet doğusunda, 180 adet batısında olmak üzere, toplam 360 adet meridyen yayı vardır.
• Meridyenler Ekvator dahil bütün paralelleri dik açı ile keserler.
• Meridyenler kuzey – güney doğrultusunda uzanırlar.
• Meridyenler 1° lik aralıklarla çizilmişlerdir.
• Meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir.
• İki meridyen arasındaki kuş uçuşu uzaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır (Nedeni; Dünya’nın şekli).
• Ardışık iki meridyen yayı arasındaki mesafe sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir.
• Ardışık iki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı bulunur.

Aynı meridyen üzerindeki bütün noktaların yerel saatleri aynıdır (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden).

NOT: Bir meridyen yayının tam karşısına gelen ve onun tam bir çember olmasına neden olan meridyene anti meridyen denir. Örneğin: 10^o batı meridyeninin anti meridyeni onu 180^o ’ye tamamlayan 170^o doğu meridyenidir. Başlangıç meridyeninin (0^o)anti meridyeni 180° meridyenidir ve Tarih Değiştirme Çizgisi olarak kabul edilmiştir.

BİLGİ: Bir meridyenin anti meridyeni ile arasında 180 meridyen fark bulunduğundan aralarında 12 saatlik zaman yerel farkı bulunur.

ENLEM

Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator’a olan açısal uzaklığıdır. Enlem derece (°) dakika (‘) ve saniye (“) cinsinden ifade edilir. Örneğin Ankara; 39° 56’ 25’’ Kuzey enlemindedir. Ekvator’un kuzeyindeki enlemlere kuzey enlemleri, güneyindeki enlemlere güney enlemleri denir. Ayrıca 0° ile 23°27’ arasındaki enlemlere alçak enlemler, 23°27’ ile 66°33’ arasındaki enlemlere orta enlemler, 66°33’ ile 90° arasındaki enlemlere yüksek enlemler denir.

UYARI: Paralel ile enlem arasındaki fark: Enlem bir noktayı ifade ederken paralel ise çemberi ifade eder. Enlemler paralel oluşturabilir ama paralel enlem oluşturamaz. Enlem derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilirler.

BOYLAM

Yeryüzündeki herhangi bir noktanın Başlangıç meridyenine açısal uzaklığıdır. Boylam, derece (°), dakika (‘) ve saniye (“) olarak ifade edilir. Örneğin Ankara; 32° 49’ 54’’ Doğu boylamındadır.

NOT: Boylam, sadece yerel saatler ve matematik konum belirleme üzerinde etkilidir.

BİLGİ: Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların Başlangıç Meridyeni’ne olan açısal uzaklıkları (derece olarak uzaklıkları) aynıdır. Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların yerel saati aynıdır. Fakat aynı boylam üzerindeki noktalarda ekinoks günleri hariç Güneş aynı anda doğmaz ve aynı anda batmaz.

UYARI: Paralel ve meridyen farkları aynı olan bölgelerden Ekvator’a yakın olanının izdüşüm alanı daha büyüktür. Bu durumun nedeni, meridyenler arasındaki mesafenin kutuplara doğru azalmasıdır.

Matematik Konumun Etkisine Örnekler:

• Yaz sıcaklık değerlerinin, Antalya’da Sinop’tan yüksek olması.
• Türkiye’de dört mevsimin belirgin olarak yaşanması.
• Yaz mevsiminde, Londra’ da gündüz süresinin Ankara’dan uzun olması.
• Güney Yarım Küre’de en uzun gecenin ve en kısa gündüzün 21 Haziran’da yaşanması.
• Kalıcı kar alt sınırının Ekvator’dan uzaklaştıkça deniz seviyesine yaklaşması.
• Gölge boyu uzunluklarının Ekvator’dan uzaklaştıkça artması.
• Türkiye’nin en kuzeyi ile en güneyi arasında kuş uçumu 666km mesafenin olması.
• Kutup noktası ve yakın çevresinin bitki örtüsünden mahrum olması.
• Yerleşme üst sınırının Ekvatordan Kutuplara gidildikçe deniz seviyesine gerilemesi.

BOYLAMIN ETKİLERİ

Boylamın Dünya üzerindeki en belirgin etkisi, yerel saat farklarını oluşturmasıdır.

 UYARI: Enlemin ve boylamın etkileri farklı bir başlık olarak bir sonraki konuda ele alınmıştır.

ÖZEL (GÖRECELİ) KONUM

Bir bölgede görülen özellikler tümüyle matematik konuma bağlı değildir. Bu özelliklerin oluşmasında yerel faktörlerin rolü de vardır. Bu yerel faktörlerin tümüne özel konum denir. Coğrafi konum tespit edilirken özel konumdan da faydalanılır.

Özel Konumu Oluşturan Başlıca Faktörleroluşturan başlıca

– yükselti,

– yer şekilleri (dağ-ova-plato vb.),

– eğim,

– ulaşım ve ticaret yollarına göre konum,

– kara ve denizlerin dağılışı,

– boğazlar ve geçitler,

– kanallar,

– çevresindeki ülkelere göre konumu,

– turizm özellikler,

– tarihi ve kültürel değerler,

– yer altı ve yer üstü kaynaklarına göre konum,

– jeopolitik konum,

– jeostratejik konum vb.

Özel Konumun Etkileri

Özel konumun neleri etkiler?

– iklim ve bitki örtüsünü,

– nüfusun dağılışını,

– yerleşme tiplerini,

– toprak tiplerini,

– akarsu akımlarını,

– ekonomik faaliyetleri,

– ulaşım faaliyetlerini,

– turizm faaliyetlerini,

– tarım-hayvancılık faaliyetleri vs. etkiler.

Özel Konumun Etkisine Örnekler:

• İç bölgelerimizin yağış miktarlarının kıyı bölgelerimize göre daha az olması.
• Batı Avrupa kıyılarının Avrupa’nın iç kesimlerine göre daha sıcak olması.
• Antalya’da hem yaz hem de kış turizminin yapılabiliyor olması.
• Rize’de zeytin ve turunçgil tarımının yapılması.
• Türkiye’nin deprem kuşağı içinde yer alması.
• Orta Karadeniz’ de denizel etkinin iç kısımlara kadar etkili olması.
• Ege’de, kıyı ile iç kesimler arasında ulaşımın kolay sağlanması.
• Panama’nın “Panama Kanalının” açılması ile jeopolitik ve ekonomik açıdan önem kazanması.

Rusya, Azerbaycan, İran gibi ülkelerin doğal gaz rezervleri bakımından zengin olması.

Ders Sarayının sizler için hazırladığı Coğrafi Konum Detaylı Konu Anlatımı yazımız sona erdi. Yazımızda paraleller, meridyenler, enlem ve boylam konuları ile ilgili kapsamlı bilgi verilmiştir.

• Konuyu MEB-EBA üzerinden araştırmak için tıklayın.