Fiil Kapsamlı ve Detaylı Konu Anlatımı

Okuma süresi: 7 dakika

Ders Sarayının sizler için hazırladığı Fiilde Kip ve Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımıza hoş geldiniz. Fiilde Kip ve Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızda fiillerin çekimleri ve anlamları, fiilde kip, zaman ekleri, haber kipleri, dilek kipleri, kip kayması, ek fiil ile ilgili ayrıntılı bilgiler içermektedir.

Fiilde Kip ve Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazısı bol örnekler, ek açıklamalar ve resimlerle desteklenerek, konuyu daha iyi kavramanız amaçlanmıştır. İyi çalışmalar.

FİİLLER (EYLEMLER)

fiillerin çekimleri ve anlamları, fiilde kip, zaman ekleri ,haber kipleri ,dilek kipleri, kip kayması, ek fiil, Konu anlatımı — Fiil(Eylem)

1.Çekimli Fiil

İş, oluş ve hareket bildiren kelimelere çekimli fiil denir.
Çekimli fiiller, kip ve kişi eki alırlar.
Çekimli fiillerin aynı zamanda olumsuzu yapılabilir.
Yanına yürüyerek geldim.

gel-di-m ( gel: fiil kök di: / Bilinen Geçmiş Zaman / m: 1. tekil kişi eki)

Yukarıdaki örnek dikkat edilirse hem kip eki hem de kişi eki almış. Gel- fiilinin aynı zamanda olumsuzu yapılabilmektedir. (Gel-me-)

Seni çok özlemiş.
Topu çok hızlı attı.
Çamaşırları daha yeni yıkadı.
Ödevleri her zaman zamanında yapar.

2. Anlamına Göre Fiiller

Fiilde Anlam; kılış, oluş ve durum olmak üzere üçe ayrılır.

a.Kılış(iş) Fiilleri

Nesne alan ya da alabilen fiillerdir.
Geçişli fiillerdir.
Neyi, kimi sorularına cevap verir.
Fiilin başına onu kelimesini getirdiğimiz zaman anlamlı olursa iş(kılış) fiilidir.
Burnunu kırmış. (onu kırmak)
Eski kıyafetlerini çöpe atmış. (onu atmak)
Ağaçları dikti. (onu dikmek)
Su içti. (onu içmek)
Bidonları sırasıyla dizdi. (onu dizmek)
Manavdan meyve aldı. (onu almak)

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiillerin başına onu kelimesini getirdiğimizde anlamlı oluyor. Bu yüzden yukarıdaki fiiller, iş(kılış) fiilidir.

b.Durum Fiilleri

Nesne alamayan fiillerdir.
Geçişsiz fiillerdir.
Neyi, kimi sorularına cevap vermez.
Durum fiilleri, kişinin o anki durumunu bildirir.
Fiilin başına onu kelimesini getirdiğimiz zaman anlamsız olur.
Sabahları hep yürür. (onu yürümek)
Öğretmen sınıfa girince öğrenciler ayağa kalkar.(onu kalkmak)
Aklına o gelince hep ağlar.(onu ağlamak)
Roman üç bölüme ayrılmış.(onu ayrılmak)
Bugün çok uyumuşum.(onu uyumak)
Görüldüğü gibi yukarıdaki fiillerin başına onu kelimesini getirdiğimizde anlamsız oluyor. Bu yüzden yukarıdaki fiiller, durum fiilidir.

c.Oluş Fiilleri

Zamanla gerçekleşen değişmeyi gösteren fiillerdir.
Öznenin kendi iradesi dışında gerçekleşir.Yani durum, kendiliğinden gerçekleşir.
Nesne alamayan fiillerdir.
Geçişsiz fiillerdir.
Fiilin başına onu kelimesini getirdiğimiz zaman anlamsız olur.

Ahmet çok büyümüş.

Demir uzun zaman geçince paslanmış.

Hastalıktan yüzü sarardı.

Ayşe, tahtaya çıkınca heyecandan yüzü kızardı.

UYARI: Durum fiilleri de oluş fiilleri de geçişsiz fiillerdir.

3.Fiillerde Kişi

Fiilleri kimin yaptığını bildirir.

Fiillerin sonuna gelir.

4.Fiillerde Kip

Fiillerin bir işe,duruma veya oluşa göre faklı şekillere girmesidir.
Fiilde Kip, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.

A)Haber Kipleri(Bildirme Kipleri)

Zaman anlamı taşıyan kiplerdir.

Geçmiş Zaman

Öğrenilen(duyulan) (miş’li) Geçmiş Zaman

Fiillere –miş ,-mış, -muş,-müş ekleri getirilerek yapılır.
Bu eylemler daha çok başkasından duyulma, aktarılma anlamı taşırlar.
Bazen de farkında olmadan yapılma bildirir.
Canı çok sıkılmış.(başkasından duyma)
Akşam buraya gelmiş. (başkasından duyma)
Mutfakta elimi kesmişim. (sonradan farkında olma)

Olumsuzu: al-ma-mış

Görülen (bilinen) Geçmiş Zaman:

Eylemlere “dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü” ekleri getirilerek yapılır.
Anlatan kişi olaya tanık olmuştur, eylemi görmüştür.
Akşam teyzemgil geldi.
Hafta sonu geziye gittik.
Çok güzel şarkı söyledi.

1. Tekil Kişi	gör-dü-m al-dı-m
2. Tekil Kişi	gör-dü-n al-dı-n
3. Tekil Kişi	gör-dü al-dı
1. Çoğul Kişi	gör-dü-k al-dı-k
2. Çoğul Kişi	gör-dü-nüz al-dı-nız
3. Çoğul Kişi	gör-dü-ler al-dı-ler

Olumsuzu: gör-me-di

Şimdiki Zaman

Eyleme -yor /-makta ekleri getirilerek yapılır.

Eylem ile anlatış aynı zamanda gerçekleşir.

Ödevlerimi yapıyorum.

Yeni bir kıyafet alıyorum.

Çamaşırları ütülüyorum.

Çamaşırları ütülemekteyim.

1. Tekil Kişi	gel-(i)yor-um gel-mekte-y-im
2. Tekil Kişi	gel-(i)yor-sun gel-mekte-sin
3. Tekil Kişi	gel-(i)yor gel-mekte
1. Çoğul Kişi	gel-(i)yor-uz gel-mekte-y-iz
2. Çoğul Kişi	gel-(i)yor-sunuz gel-mekte-siniz
3. Çoğul Kişi	gel-(i)yor-lar gel-mekte-ler

Olumsuzu:Gel-mi-yor-lar

UYARI: -y ünsüzünün daraltıcı etkisiyle olumsuzluk eki olan -me ekindeki -e- geniş ünlüsü -i- dar ünlüsüne dönüşmüştür.(Ünlü daralması)me mi

Geniş Zaman

Eyleme -r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür ekleri getirilerek yapılır.
Geniş zamanın olumsuzu -maz/ -mez ekidir.Ancak 1.tekil ve 1.çoğul çekimlerde -me, -ma şeklini alır.
Eylem, geçmişte, şimdi ve gelecekte yapılabilecek anlamı verir.
Her sabah işe giderim.
Her sabah işe gitmem.
Sürekli ders çalışır, test çözer.

1. Tekil Kişi	yap-ar-ım yap-ma-m
2. Tekil Kişi	yap-ar-sın yap-maz-sın
3. Tekil Kişi	yap-ar yap-maz
1. Çoğul Kişi	yap-ar-ız yap-ma-y-ız
2. Çoğul Kişi	yap-ar-sınız yap-maz-lar
3. Çoğul Kişi	yap-ar-lar yap-maz-lar

zaman ekleri

Gelecek Zaman

Eylemlere -ecek , -acak eki getirilerek yapılır.

Henüz gerçekleşmemiş bir eylemi anlatır.
Akşam yanına geleceğim.
Yarın Galatasaray’ın maçını izleyeceğim.
İleride büyük adam olacağım.

1. Tekil Kişi	al-acak-ım sev-ecek-im
2. Tekil Kişi	al-acak-sın sev-ecek-sin
3. Tekil Kişi	al-acak sev-ecek
1. Çoğul Kişi	al-acak-ız sev-ecek-iz
2. Çoğul Kişi	al-acak-sınız sev-ecek-siniz
3. Çoğul Kişi	al-acak-lar sev-ecek-ler

zaman ekleri

Olumsuzu: al-ma-y-acak-lar

sev-me-y-ecek-ler

B-Dilek Kipleri

Fiilin gerçekleşmesini ya da gerçekleşmemesini dilek,istek,gereklilik veya emir kavramları içerisinde veren kiplerdir.
Dilek kiplerinde tasarı ve niyet anlamı vardır.
Bunlar haber kipleri gibi zaman anlamı taşımazlar.

Şart kipi

Fiillerin kök ya da gövdelerine –se ,-sa eki getirilerek yapılır.
Şart kipi cümleye bazen ‘şart(koşul)’ anlamı katarken bazen de ‘dilek’ anlamı katar.
Ah yanına bir gelebilsem!
Seni sevdiğimi sana bir söyleyebilsem!
Çalışırsan kazanırsın.
Zamanında ödevlerini yapmazsan başarısızlığa mahkum olursun.
Bakkala gidersen ekmek al.

1. Tekil Kişi	gel-se-m yap-sa-m
2. Tekil Kişi	gel-se-n yap-sa-n
3. Tekil Kişi	gel-se yap-sa
1. Çoğul Kişi	gel-se-k yap-sa-k
2. Çoğul Kişi	gel-se-niz yap-sa-nız
3. Çoğul Kişi	gel-se-ler yap-sa-lar

Olumsuzu: gel-me-se-ler / yap-ma-sa-lar

İstek kipi

Fiil kök ya da gövdelerine -e, -a, getirilerek yapılır.
Seninle tekrar ders çalışalım.
Gezmeye, stres atmaya gidelim.
Ödevlerini zamanında yapasın.

1. Tekil Kişi	çalış-a-y-ım sev-e-y-im
2. Tekil Kişi	çalış-a-sın sev-e-sin
3. Tekil Kişi	çalış-a sev-e
1. Çoğul Kişi	çalış-a-lım sev-e-lim
2. Çoğul Kişi	çalış-a-sınız sev-e-siniz
3. Çoğul Kişi	çalış-a-lar sev-e-ler

Gereklilik Kipi

Fiil kök ya da gövdelerine -meli,-malı getirilerek oluşturulur.
Bu sınavda birinci olmalıyım.
Çok ders çalışmalıyım.
Şimdiye eve gitmiş olmalı.

1. Tekil Kişi	al-malı-y-ım git-meli-y-im
2. Tekil Kişi	al-malı-sın git-meli-sin
3. Tekil Kişi	al-malı git-meli
1. Çoğul Kişi	al-malı-y-ız git-meli-y-iz
2. Çoğul Kişi	al-malı-sınız git-meli-siniz
3. Çoğul Kişi	al-malı-lar git-meli-ler

Olumsuzu: al-ma-malı / git-me-meli

Emir Kipi

Eylemin gösterdiği hareketin emir biçiminde yapılması gerektiğini ifade eder.

UYARI:1. tekil ve 1. çoğul emir eki yoktur.

Hemen buradan git!
Sakın bir söz söyleme!
Artık ders çalışsın!

UYARI: Emir ekleri ile şahıs eklerini birbiri ile karıştırmamak gerekir. Şahıs ekleri hiçbir zaman fiilin üzerine direkt olarak gelmez; ancak bir kip ekinden sonra gelebilir.

Emir ekleri ise fiilin üzerine direkt olarak gelir.

*Konuşuyorsun(şahıs eki), görmelisin (şahıs eki)

*Konuşsun (emir eki), gitsin (emir eki)

1. Tekil Kişi
2. Tekil Kişi	yap git
3. Tekil Kişi	yap-sın git-sin
1. Çoğul Kişi
2. Çoğul Kişi	yap-ın/yap-ınız git-in/git-iniz
3. Çoğul Kişi	yap-sın-lar git-sin-ler

5.Fiillerde Kip Kayması

· Anlam kayması ya da zaman kayması olarak da bilinir.

· Bir kipin başka bir kip yerine kullanılmasıdır.

Derslerime her hafta planlı çalışıyorum. (Çalışır anlamında, şimdiki zaman geniş zaman anlamında kullanılmıştır.)
Fatih,1453 yılında İstanbul’u fetheder. (fethetmişanlamında, geniş zaman duyulan geçmiş zaman anlamında kullanılmıştır.)
Soruları yarın çözersiniz. (çözeceksiniz anlamında, geniş zaman gelecek zaman anlamında kullanılmıştır.)
Yanına gelene kadar on soru çözeceksin. (çöz anlamında, geniş zaman duyulan emir kipi anlamında kullanılmıştır.)
1990 yılında Ankara’da doğmuşum. (doğdum anlamında, duyulan geçmiş zaman bilinen geçmiş zaman anlamında kullanılmıştır.)
Sabahları, yürüyüş yapmayı seviyorum. (severim anlamında,şimdiki zaman geniş zaman anlamında kullanılmıştır.)

EK FİİL

İsim soylu sözcükleri yüklem yapan, basit zamanlı fiilleri de birleşik zamanlı yapan eklere ek fiil denir.
Ek fiil, i-mek fiilidir.
Sözcük özelliğini yitirip ek olduğundan dolayı bu şekilde isimlendirilmiştir.
yapıyorsa yap(ı)-yor i-se(şimdiki zamanın şartı)
yapıyordu yap-ı-yor i-di(şimdiki zamanın hikayesi)
yapıyormuş yap-ı-yor i-miş(şimdiki zamanın rivayeti)
arkadaşımdır arkadaşım-dır(ek fiilin geniş zaman çekimi)
Yukarıdaki örneklerden anlaşılacağı üzerine ek fiilin dört şekli vardır:

Ek fiilin Hikayesi (i-di)	Ek fiilin Şartı (i-se)	Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)	Ek Fiilin Geniş Zaman Çekimi
i-di-m i-di-n i-di i-di-k i-di-niz i-di-ler yapar-i-di-m yapar-i-di-n	i-se-m i-se-n i-se i-se-k i-se-niz i-se-ler	i-miş-im i-miş-sin i-miş i-miş-iz i-miş-siniz i-miş-ler	-ım / -im -sın/ -sin -dır/-dir, -dur/-dür -ız/-iz -sınız/-siniz -dırlar/-dirler

zaman ekleri

Ek Fiilin Görevleri

Ek fiilin iki görevi vardır:

Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapar.
Ad soylu kelimelerin üzerine gelerek onları yüklem yapar.
Şimdi bunlara ayrıntılı bir şekilde bakalım.

Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapma

Basit zamanlı fiiller sadece kip eki ve kişi eki alan fiillerdir.
Basit zamanlı fiiller, ek fiil(i-di, i-miş, i-se) alarak birleşik çekimli fiil olur.
Ödevlerini zamanında yapıyordu.

yapıyor(basit zamanlı fiil) yapıyor i-di(birleşik zamanlı fiil)

UYARI: i-mek ek fiili genellikle düşer.(yapıyordu yapıyor i-di)

Derslerine iyi çalışırdı. çalış-ır(geniş zaman eki) i-(ek fiil)-di(Ek fiilin hikayesi) Yani bu örneğe geniş zamanın hikayesi diyebiliriz.

çalışır.(basit zamanlı fiil) çalışırdı(birleşik zamanlı fiil)

İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapma

Ek fiil; isimleri, sıfatları, zamirleri, zarfları, isim ve sıfat tamlamalarını, edatları, edat gruplarını yüklem yapar.
Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır.
Ayşe çok çalışkandı.(çalışkan i-di), Ayşe çok çalışkan değildi.(olumsuzu)
Ben çok yetekliyim. (yetenekli-y-im, ek fiilin geniş zaman çekimi)
Benim sadık yarim kara topraktır. (toprak-tır, ek fiilin geniş zaman çekimi)
Seni bu kadar çok seven sadece bendim.(ben i-di-m, ek fiilin hikayesi)
Sınıfın en çalışkanı Yakupmuş.(Yakup i-miş, ek fiilin rivayeti)

Not: Fiilde yapı konusu, sözcükte yapı ünitesinde ayrıntılı şekilde ele alınmıştır.

ÖNEMLİ!! Değerli okurlarımız, konunun daha iyi anlaşılması açısından yazının sonunda online test paylaşımı yaptık. Konuların daha iyi kavranması için soruları mutlaka çözelim. Testimiz, toplam on sorudan oluşmaktadır. Testi çözdükten sonra gönder butonuna bastıktan sonra cevapları görebilirsiniz.

Fiilde Kip ve Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızda fiillerin çekimleri ve anlamları, fiilde kip, zaman ekleri ,haber kipleri ,dilek kipleri, kip kayması, ek fiil ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Fiilde Kip ve Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızı okuduktan sonra diğer kelime türleri ile ilgili çalışma yapmak isterseniz

Sosyal medya hesaplarımızı ve mail adresimizi kullanarak bizi her platformda takip edebilir, bize görüşlerinizi, soru – sorun ve önerilerinizi iletebilirsiniz.

Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere. İyi çalışmalar. 😎

Yasal Uyarı: Yayınlanan içeriğin ve diğer içeriklerin bütün fikri ve mülki hakları https://www.derssarayi.com/ ” a aittir. Kaynak gösterilse dahi içeriğin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya aktif link verilerek kullanılabilir.

9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Fiil Kapsamlı ve Detaylı Konu Anlatımı