Bir kişinin ya da bir sanatçının yurt içinde ya da yurt dışında gezip gördüğü yerleri anlattığı yazılara gezi yazısı denir. Eskiden gezi yazılarına Arapça kökenli gezen kişi anlamına gelen “Seyyah” kelimesinden türetilmiş “Seyahatname” denirdi.
Gezi yazılarında, gezilip görülen yerin bütün özellikleri ele alınır.
Gezilen yerin özellikle tarihî ve doğal güzellikleri anlatılır.
Gezi yazılarında tarihi ve doğal güzelliklerinin yanında kültürel özellikler de anlatılır.
Gezi yazılarında gezi yazarının gözlem gücünün iyi olması gerekir.
Anlatılan yerler başka yerlerle karşılaştırılarak bölgenin daha iyi anlaşılması sağlanır.
Gezi yazarı, gezdiği yerleri, tanıştığı kişileri sürekli not alır.
Gezi yazısı gezilen bölge için belgesel nitelik taşır. Bu bakımdan yazar gözlemlediği yerler hakkında yanlış bilgiler vermemelidir.
Gezi yazılarında gözlem ne kadar ön planda olsa da kişisel bilgiler içerdiği için belge niteliği taşımamaktadır, sadece yer hakkında okuyucuya fikir verir.
Gezi yazıları sade, anlaşılır, akıcı bir Türkçeyle yazılır.
Gezi yazılarını konuları belirli yurt köşelerinin ya da yerlerin sorunlarını tanıtmaya amaçlayan “gezi röportajlarıyla” karıştırmamak gerekir. Gezi röportajları bölgedeki sorunlara tanıtmaya yöneliktir. Gezi yazısında ise gezip görülen yerlerde ilgi çekici, göz kamaştıran yerler anlatılır.
Gezi yazılarında kronolojik bir zaman vardır.
Öyküleyici, açıklayıcı ve betimleyici anlatımlardan yararlanılır.
Bu türde fotoğraf ve benzeri görsel imkanlardan yararlanılması anlatımın etkisini arttırır.
Dünya Edebiyatında Gezi Yazısı
Dünya edebiyatında gezi yazısının ilk örnekleri sayılabilecek eserleri verenlerin başında Marco Polo, İbni Batuda gelir.
Marco Polo, Yakın Doğu ve Orta Asya ülkelerine bir yolculuğa çıkmış ve gözlemlediklerini yazmıştır.
İbni Batuta, Harezm, Maveraünnehir, Anadolu ve Horasan’ı dolaşarak oralarda yaşayan Türklerin yaşayışını, geleneklerini ve toplumsal özelliklerini yazmıştır.
Türk Edebiyatında Gezi Yazısı
Türk edebiyatında en eski seyahatnameler. Timur’un oğlu Şahruh’un yanında bulunan Gıyasüddin Nakkaş’ın yazdığı “Acâib’ül-Letâif” ve Ali Ekber Hatâî adlı bir tüccarın kaleme aldığı “Hıtâînâme’dir.
Bugünkü anlamda ilk gezi kitabımız Seydi Ali Reis’in kaleme aldığı “Mirat-ül Memalik” (Memleket Aynası) adlı eserdir.Eser, Portekizlilere karşı savaşırken Hint denizinde fırtınaya yakalanıp Gücerat’ta karaya çıkan Seydi Ali Reis’in Hindistan, Afganistan, Buhara ve Maveraünnehir yoluyla Edirne’ye dönüşü sırasında başından geçen maceraları kapsar.
Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılda yazdığı “Seyahatname” ise dünya edebiyatındaki en iyi örneklerle boy ölçüşebilecek niteliktedir. Bu eserin birinci bölümü her yönü ile İstanbul’u anlatmaktadır.
Pirî Reis’in yazdığı Kitab-ı Bahriye Akdeniz Bölgesi’ni anlatan bir gezi kitabıdır.
Türk edebiyatında Batılı anlamda gezi yazısı örnekleri Tanzimat döneminde yazarların Avrupa’ya gitmesiyle verilmeye başlanmıştır. Avrupa’ya giden sanatçılar gördükleri şehirlerle ilgili yazılar yazmışlardır.
Türk Edebiyatında Önemli Gezi Kitapları
Seydi Ali Reis (İlk gezi kitabımız): Mirat-ül Memalik
Evliya Çelebi: Seyahatname
Ahmet Mithat Efendi : Avrupa’da Bir Cevelan(Batı tekniğine uygun ilk gezi örneği)
Cenap Şahabettin :Hac Yolunda, Avrupa Mektupları
Cenap Şahabettin :Avrupa Mektupları
Ahmet Haşim :Frankfurt Seyahatnamesi
Reşat Nuri Güntekin :Anadolu Notları
Direktör Ali Bey: Seyahat Jurnali
Yusuf Ziya Ortaç: Göz Ucuyla Avrupa
Falih Rıfkı Atay: Deniz Aşırı, Taymis Kıyıları, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları, Hind, Yolcu Defteri, Gezerek Gördüklerim
İsmail Habip Sevük: Tuna’dan Batı’ya, Yurttan Yazılar
Azra Erhat: Mavi Yolculuk, Mavi Anadolu
Haldun Taner: Düşem Yollara Yollara
Anı-Gezi Yazısı Farkı
Gezi yazılarında gezilen yerlerle ilgili gözlemler yansıtılırken dış dünya önceliklidir. Anılarda ise kişi yaşadıklarını veya tanık olduklarını anlatır.Bu yüzden öncelikli anı yazarının kendisidir.
Gezi Yazısı Türü Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız burada sona ermiştir.
Ders Sarayı olarak, öğrencilerimizin sadece akademik anlamda değil, kültürel ve sosyal alanlarda da gelişimleri için bilgi, tecrübe ve fikir paylaşımları yapıyoruz.
