Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi)

Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) ve Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) Konu Anlatımı yazısına hoş geldiniz. Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) yazımızda, beyin, omurilik ve çevresel sinir sistemi konusunu kapsamlı bir şekilde ele aldık. 

Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) yazısını daha iyi anlayabilmeniz için önceki konu anlatımlarından,Sinir Sistemi Detaylı Konu Anlatımı, Hücre Bölünmeleri,Eşeysiz Üreme Mayoz Bölünme ve Eşeyli Üreme,  yazılarımızı da okumanızı tavsiye ederiz.

Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) Konu Anlatımı yazımızda,  Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) önemli özelliklerini anlattık. Sinir Sistemi Bölümleri ( İnsanda Sinir Sistemi ) Konu Anlatımı yazısı Sinir Sistemi Bölümleri (İnsanda Sinir Sistemi ) tüm detaylarını içermektedir. Haydi başlayalım.

Biyoloji desine ait tüm yazılar ve etkinlikler için tıklayınız.

SİNİR SİSTEMİ BÖLÜMLERİ
(İnsanda Sinir Sistemi Organları)

Sinir sistemi ile ilgili MEB kazanımları şöyledir.

11.1. İnsan Fizyolojisi
11.1.1. Denetleyici ve Düzeleyici Sistem, Duyu Organları
Anahtar Kavramlar
diyabet, duyu organları, efektör, endokrin bez, geri bildirim, hormon, impuls, nöron, refleks, sinaps,
teknoloji
11.1.1.1. Sinir sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar.
a. Sinir doku belirtilir. Yapılarına göre nöron çeşitlerine girilmez.
b. İmpuls iletiminin elektriksel ve kimyasal olduğu vurgulanır.
c. Sinir Sistemi merkezî ve çevresel sinir sistemi olarak verilir.Merkezî sinir sisteminin bölümlerinden
beyin için; ön beyin ( uç ve ara beyin), orta beyin ve arka beynin ( pons, omurilik soğanı, beyincik)
görevleri kısaca açıklanarak beynin alt yapı ve görevlerine girilmez. Omuriliğin görevleri ile refleks
yayı açıklanır ve refleksin insan yaşamı için önemi vurgulanır.
ç. Çevresel sinir sisteminde, somatik ve otonom sinir sisteminin genel özellikleri verilir. Sempatik ve
parasempatik sinirler ayrımına girilmez.
d. Merkezî ve çevresel sinir sisteminin yapısı işlenirken görsel ögeler (fotoğraflar, resimler, çizimler,
karikatürler vb.) ve grafik düzenleyiciler (kavram haritaları, zihin haritaları, şemalar vb.), e-öğrenme
nesnesi ve uygulamalarından (animasyon, video, simülasyon, infografik, artırılmış ve sanal gerçeklik
uygulamaları vb.) yararlanılır.
e. İbn Sina ‘nın insan fizyolojisi ile ilgili yaptığı çalışmalarına ilişkin okuma metni verilir.

Sinir sistemi, merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki bolümden oluşur.

Merkezi Sinir Sistemi

            Merkezi sinir sisteminin parçaları olan beyin ve omurilik uc katlı zarla çevrilidir. Bu zarlar dıştan içe doğru sert zar, örümceksi zar ve ince zar olmak üzere üç bolümde incelenir.

            Sert zar,

Kafatası kemiklerine yapışıktır. Beyni dış etkilere ve darbelere karşı korur. Bu zar omur kemiklerine bağlantılı değildir.

            Örümceksi zar,

Sert zar ile ince zarı bağ doku lifleriyle birbirine bağlar. Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin omurilik sıvısı (BOS) bulunur.

BOS, merkezi sinir sisteminin iyon dengesini kontrol eder; beyni basınca ve travmaya karşı korur, nöronlar ile kan arasında madde alışverişini düzenler.

            İnce zar,

beynin girinti ve çıkıntılarına giren zardır. Bol miktarda kan damarı taşır. Kan damarları sayesinde beyin, oksijen ve glikoz ihtiyacını karşılar.

Beyin

ön (uç ve ara beyin), orta ve arka (beyincik, omurilik soğanı ve pons) beyin olmak üzere 3 temel bölümden oluşur. Beyin su, yağ, protein, karbonhidrat, diğer organik ve inorganik maddelerden oluşur.

Ön Beyin

Ön beyin, insan beyninin en büyük kısmıdır. Uç beyin (beyin yarım küreleri) ve ara beyin olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Uç Beyin

            Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur.

            Bu iki yarım küre üstten nasırlı cisim, alttan beyin üçgeni adı verilen sinir demetleri ile birbirine bağlanır. Beyin yarım kürelerini            enine bölen yarığa Rolando yarığı adı verilir.

            Beyin yarım kürelerinden enine kesit alındığında dış kısmının nöron gövdelerinden oluşan boz madde, iç kısmının ise miyelin kılıflı aksonlardan oluşan ak maddeden oluştuğu görülür.

            Beyin yarım küreleri üzerinde girus adı verilen çıkıntılar ve sulkus adı verilen girintiler vardır. Bu girinti ve çıkıntılar uç beynin yüzey alanının artmasını sağlar. Omurgalı canlıların beyin yarım kürelerinin yüzey alanı diğer canlılara oranla çok fazladır.

            Beyin yarım kürelerinin her biri vücudun zıt tarafını kontrol eder. İnsanların yaklaşık %90’ında sol yarım küresi baskın olduğundan büyük bir çoğunluk sağ elini kullanır. Herhangi bir sebeple sol yarım kürede bir hasar oluşursa sağ yarım kürede baskın özellik gelişebilir.

• Uç Beynin Görevleri

            Beyin yarım küreleri istemli hareketlerin kontrolü, beş duyu organından gelen uyarıların algılanması, öğrenme, hafıza, zekâ, bilinç, yazma, konuşma gibi merkezlerin bulunduğu bölgedir.

Beyin yarım küreleri ayrıca farklı aktiviteleri kontrol eden dört bölüme ayrılmıştır. Bunlar ön (frontal) lop, yan (parietal) lop, şakak (temporal) lop, arka (oksipital) lop olarak adlandırılır.

Ara Beyin

Ön beyni oluşturan uç beynin dışındaki kısım ara beyindir. Ara beyin, talamus, hipotalamus ve epitalamustan olmak üzere iki kısımdan oluşur:

Talamus

Kelime olarak iç kısım anlamına gelmektedir. Koku duyusu hariç diğer duyu organlarından gelen duyu nöronlarının taşıdığı impulsların geçtiği ve burada sınıflandırıldıktan sonra uç beyne iletildiği yerdir.

Uyku-uyanıklık durumunu ayarlayan talamus, uyku hâlinde çalışmaz.

Hipotalamus:

Vücudun homeostasisinin (iç denge) korunduğu, hormonal kontrolünün sağlandığı, duyusal davranışların kontrol edildiği bölgedir.

Başlıca görevleri şunlardır:

• Kan basıncı ve kalp atış hızının ayarlanması
• Vücut ısısının sabit tutulması
• Susama, idrar oluşumu, elektrolit dengesinin düzenlenmesi
• Yeme ve içmenin ayarlanması
• Günlük ritmin ayarlanması
• Duyu ve davranışların ayarlanması
• Karbonhidrat ve yağ metabolizmasının ayarlanması
• Salgıladığı özel hormonlar ile hipofiz bezinin düzenli çalışmasının sağlanması ve hormon salgılamasının kontrolü

Epitalamus:

Epifiz bezinin bulunduğu bölümdür.

Orta Beyin

Görme ve işitme duyularının refleks merkezidir. Cismin görüntüsü tam belirmeden başın görüntü yönüne doğru çevrilmesi, parlak ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, az ışıkta büyümesi gibi görme reflekslerinin merkezidir.

Kasların hafif kasılı kalmasını (kas tonusu) sağlayan merkez de orta beyinde bulunur. Vücut duruşunun kontrolü orta beyin tarafından yapılır. Bir nesne hakkında alınan bütün duyular burada bütünleştirilerek nesneyle ilişkilendirilir. Bu bilgiyi ön beyne aktarır. Duyma ile ilgili tüm aksonlar ya burada sonlanır ya da buradan geçerek uç beyne gider.

Arka Beyin

Omurilik ile orta beynin birleşme bölgesinde yer alan, birçok nöronun geçiş yollarının bulunduğu yerdir. Arka beyin üç kısımda incelenir: beyincik, omurilik soğanı ve pons.

Beyinciğin

İç kısmında ak, dış kısmında boz madde bulunur. Hareket ve dengenin merkezidir. Bunun için iç kulaktaki yarım daire kanallarından ve gözden gelen verileri değerlendirir. Kas hareketlerinin ritmik, planlı ve düzenli gerçekleşmesinden sorumludur. Yapılan hareketlerde eklemlerin pozisyonları ve kasların uzunlukları hakkında bilgileri alarak analiz eder. Hangi değişikliklerin yapılacağına karar verir. İki ayak üstünde yürüyebilmeyi, el-kol hareketlerinin düzenli yapılmasını sağlar.

Beyinciği hasar görmüş bir insan, nesnenin hareketini izler ama nesne dursa bile nesneyi hareketliymiş gibi izlemeye devam eder. Bu insanlarda yürümede bozukluk ve denge kaybı görülür.

Omurilik soğanına

Son beyin kısmı da denir. Beyinciğin altında pons ile omurilik arasında yer alır. İç tarafında boz, dış tarafında ak madde vardır. Kalp, akciğer, böbrek, karaciğer, mide, bağırsak gibi iç organlarımızın çalışmasını ve dolaşım, boşaltım, solunum gibi sistemlerimizi kontrol eder.

İç organları harekete geçiren çiğneme, yutkunma, kusma, öksürme, hapşırma, nefes alma gibi otomatik gerçekleşen homeostatik olayları kontrol eder. Vücut içi refleks kontrolünde görev yapar.

Beyinden çıkan sinirler burada çapraz yaparak omuriliğe gider. Vücudumuzun sağ tarafını kontrol eden sinirler beynin sol kısmında, sol tarafını kontrol eden sinirler beynin sağ kısmında bulunur. Söz konusu homeostatik olaylar hayati önem taşıdığından buraya hayat düğümü denir.

UYARI

Omurilik soğanı şiddetli darbe alırsa bilinç ve refleks kaybı yaşanır. Hatta solunum ve kalp durabilir.

Pons (Varol köprüsü),

Ön beyin, beyincik ve omurilik soğanını birbirine bağlar. Pons, tüm vücudun kullanıldığı hareketlerin gerçekleştirilmesinde omurilik soğanıyla eş güdümlü çalışır. Tırmanmak ve koşmak gibi tüm vücudun aktif olarak kullanıldığı hareketlerde, beynin iki yarım küresi de aktiftir. Bu tip hareketlerde sağ yarım küre vücudun sol tarafını, sol yarım küre vücudun sağ tarafını kontrol eder ve pons burada bağlantıyı sağlar.

Omurilik

Merkezî sinir sistemi içinde yer alan ve omurga içinde uzanan kordondur. Omurilik yapısının en dışında omurga kemikleri bulunur. Omurilikte beyinde olduğu gibi sert zar, örümceksi zar, BOS sıvısı, ince zar, omuriliğin ak maddesi, omuriliğin boz maddesi ve en içte BOS sıvısı ile dolu olan omurilik kanalı bulunur. BOS içeriğinin bir kısmı toplardamarlara boşaltılarak beyinden atık maddelerin uzaklaştırılması ve aynı zamanda madde alışverişiyle beynin beslenmesi sağlanır.

Omuriliğin ak maddesi beyinden gelen miyelinli sinir aksonlarından oluşur. Omuriliğin boz maddesi nöronların hücre gövdelerinden oluşur ve boz madde görüntüsü kelebek şekline benzer.

 Omuriliğin iki temel görevi vardır:

1. Uyarıları iletmek:

Duyu organlarından ve çevreden gelen uyarılar öncelikle omuriliğe gelir, burada çapraz yaparak beyne iletilir.

2. Refleksleri ve alışkanlık hareketlerini kontrol etmek:

Omurilik vücutta gerçekleşen iki çeşit refleksin de kontrol merkezidir.

Yeni doğan bir çocuğun annesini emmesi, avucuna parmağınızı koyduğunuzda parmağınızı kavraması, diz kapağı refleksi gibi doğuştan gelen kalıtsal refleksleri ve limon görünce ağzın sulanması, daha önce elini yakmış bir çocuğun sobayı gördüğünde elini sakınması gibi kazanılmış refleksleri kontrol eder.

 Omuriliğin enine kesiti alındığında kanatları açık kelebek şekline benzer bir görüntü ortaya çıkar. Omuriliğin arka kısmından çıkan iki kola dorsal (sırt) kök adı verilir. Buradan omuriliğe duyu sinirleri girer. Ön kısmından çıkan iki kola ise ventral (karın) kök adı verilir. Buradan ise motor sinirleri çıkar.

Bir refleksin oluşumunda uyartının izlediği yola refleks yayı denir. Basit bir refleks yayı 3 sinirden oluşur:   

Uyartının omuriliğe getirildiği ve dorsal kökten omuriliğe giren duyu nöronu, omuriliğin değerlendirme yaptığı ve cevabı oluşturduğu ara nöron ve cevabı tepki organına götüren, ventral kökten çıkan motor nörondan oluşur.

Omuriliğin bir diğer görevi ise alışkanlık hâline gelmiş bisiklet sürmek, örgü örmek, dans etmek gibi davranışları kontrol etmektir. Bu davranışlar beyin tarafından öğrenilir, alışkanlık hâline geldikten sonra omurilik tarafından kontrol edilir, bu davranışların gerçekleşmesinde bir aksaklık ortaya çıkarsa beyin tekrar devreye girer.

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ

Çevresel sinir sistemi, beyinden (kafa sinirleri) ve omurilikten (omurilik sinirleri) çıkan duyu ve motor nöronlarından oluşur.

Beyinden 12 çift sinir çıkar. Bu sinirlerden 10. sinir çiftine vagus siniri adı verilir. Vagus siniri, akciğer, kalp, pankreas ve bağırsaklara uzanan parasempatik bir sinirdir. Omurilikten 31 çift sinir çıkar, bunlar duyu ve motor nöronlarıdır.

Çevresel sinir sistemi, duyu ve motor sinirleri olmak üzere iki bölümde incelenir.

Duyu sinirleri uyarıları duyu organlarından veya diğer organlardan alarak merkezî sinir sistemine taşıyan (getirici) nöronlardır.

Motor bölümündeki sinirler ise merkezî sinir sisteminden aldıkları cevabı tepki verilecek organa ileten götürücü nöronlardır

Somatik Sinir Sistemi

            Merkezî sinir sisteminden çıkan ve istemli çalışan kaslara uyarı götüren miyelinli motor nöronlarından oluşur.

Otonom Sinir Sistemi

            Merkezî sinir sisteminden çıkan ve kalp, düz kas gibi istemsiz çalışan kaslara uyarı götüren miyelinsiz motor nöronlarından oluşur.

            Otonom sinir sistemi birbirlerine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur. Genellikle her bir iç organa bir sempatik, bir parasempatik sinir hücresi ulaşır. Bu nöronlar, iç organın çalışmasını kontrol eder, gerektiğinde organın çalışmasını hızlandırır veya yavaşlatır.

Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu Sinir Sistemi Detaylı Konu Anlatımı yazısının sonuna geldik. Konuyla ilgili diğer yazılarımızdan Hücre, Hücre Zarından Madde Geçişleri Sitoplazma ve Hücre Organelleri ve Canlılığın Temel Birimi yazılarımızı da okumanızı tavsiye ederiz. Konuyla ilgili detaylı görseller için burayı ziyaret edebilirsiniz.