Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu TYT Türkçe – Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazısına hoş geldiniz. TYT Türkçe – Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızda Türkçe’nin temel konularından Sözcükte Anlam konusunu kapsamlı ve ayrıntılı şekilde ele alıp, bol örnek ve sade anlatımla sizlere ulaştırdık.

Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız, Sözcükte Anlam konusunu kavramanıza ve konuyla ilgili aklınızdaki soru işaretlerinin giderilmesine yardımcı olacak. Keyifli okumalar dileriz. Haydi başlayalım. Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımızı okuduktan sonra aşağıdaki yazılarımızı da okursanız konuları daha iyi kavramanızı sağlayacaktır.
Sözcükte Anlam Olayları Kapsamlı Konu Anlatımı
Söz Öbeklerinde Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
Cümlede Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı

SÖZCÜKTE ANLAM
KAPSAMLI KONU ANLATIMI

Cümlenin anlamlı en küçük birimine sözcük denir. Sözcükler harflerin birleşmesiyle anlamlı birimler oluşturur. Sözcükler, insan zihnindeki düşüncelerin veya kavramların dildeki karşılığıdır.

    Sözcükler, cümlelere göre farklı anlamlar kazanabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

    Ahmet,  havanın çok sıcak olduğunu söyledi. (Havadaki Isı Anlamında)

    Ahmet, gelen misafirlere çok sıcak davrandı. ( Sevgi Dolu Anlamında)

    Yukarıdaki örneklere dikkat edilirse  ilk cümlede kullanılan sıcak kelimesi havadaki ısı anlamında yani gerçek anlamda kullanılmış ancak ikinci cümlede sevgi dolu anlamında yani mecaz anlamda kullanılmıştır.

   Sözcükte anlam konusunun daha iyi anlaşılması için şu sınıflandırmaya göre çalışmak daha faydalı olacaktır.

SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ

     Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız devam ediyor. Sözcükte anlam ilişkileri; gerçek, mecaz,yan, terim ve yansıma sözcükler olmak üzere beş gruba ayrılır. Şimdi bunları ayrıntılı bir şekilde ele alalım.

a. Gerçek Anlam

    Bir kelimenin sözlük anlamları dikkate alındığında  akla gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Bir başka deyişle  gerçek anlam bir kelimenin aynı zamanda temel anlamıdır.

 Örnekler:

 Ayşe’nin kolu, çok acıyordu.(İnsan Vücudunun Bir Parçası)

 Kuşun kanadı, çok güzel gözüküyordu. (Uçmayı Sağlayan Organ)

 Ayşe, yemek yerken dilini ısırdı.(Tatma Organı)

Gözlerinden, yorgunluk akıyordu.(Görme Organı)

Uyanır uyanmaz perdeyi açtı.

Böyle soğuk havaları çok severim.

Kavunu kesip tabaklara koydu.

Dondurmayı çok yediği için boğazları şişmiş.

Gömleğinin düğmeleri koptu.

Ankara-Konya yolu trafiğe kapandı.

b.Yan Anlam

   Bir sözcüğün gerçek anlama bağlı olarak yeni anlam kazanmasına yan anlam denir.Tanımdan da anlaşılacağı üzere gerçek anlamdan tamamen kopmayan,şekil ve işlev bakımından gerçek anlama bağlı kalan kelimelerdir.Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

Kapının kolu kırıldı.(Şekil Benzerliği,Yan Anlam)

Uçağın kanadı havalanırken darbe almıştı.(Şekil Benzerliği, Yan Anlam)

Dilinden Konyalı olduğu belli oluyordu.(İşlev Benzerliği, Yan Anlam)

Burak,  bütün eşyalarını dolabın gözüne koymuştu.(Şekil Benzerliği,Yan Anlam)

c. Mecaz Anlam

  Bir sözcüğün gerçek anlamdan tamamen koparak yeni anlam kazanmasına mecaz anlam denir.Genellikle somut anlamlı kelimelerin soyut anlamda kullanılmasıdır.

 Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

 Yaşadığı bu elim olay kalbini çok acıtmıştı.

 Bu sorumluluklar, ona çok ağır geliyordu.

Bu soğuk davranışların beni yıldırdı artık.

d. Terim Anlam

  Bilim,sanat,spor ya da meslek alanında kullanılan kelimelere terim anlam denir.Terim anlamlı kelimeler aynı zamanda gerçek anlamlı kelimelerdir.

  Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

 Edebiyat dersinde uyak konusunu işledik.

Moliere’nin Cimri tiyatro eseri beş perdeden oluşmaktadır.

Türkiye, Fransa karşısında penaltı kazandı.

Geometri dersinde açı konusunu işledik.

e. Yansıma Sözcük

    Doğadaki seslerin tekrar edilmesiyle oluşan sözcüklerdir.Yansıma sözcükler köken olarak isim soylu sözcüklerdir.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

    Şırıltı,gürültü,patırtı,cızırtı,havla-,tükürmek,horultu,patladı,ıslık,gümbürtü,meleşmek gibi sözcükler yansıma sözcüklerdir.

                                                           UYARI!

    Yansıma sözcükler köken itibariyle isim soylu sözcüklerdir.’Kuşlar ötüştü’ cümlesindeki ötüşmek kelimesi fiil kökenli olduğu için yansıma sözcük değildir.

SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ

      Sözcükler, anlam ilişkileri bakımından sesteş,eş anlamlı, zıt anlamlı ,yakın anlamlı,somut-soyut anlamlı,nicel-nitel anlamlı olmak üzere yedi gruba ayrılır. Şimdi bunları ayrıntılı bir şekilde ele alalım.

a. Eş Anlamlı Sözcükler

Anlamları aynı ancak yazılışları ve okunuşları farklı olan kelimelerdir.Eş anlamlı kelimelerin kökenine baktığımızda birinin genellikle yabancı kökenli olduğunu görmekteyiz.

Örnekler:

Edebiyat-Yazın                           Edilgen-Pasif

Öykü-Hikaye                              Nesil-Kuşak

Zamir-Adıl                                 Öğretmen-Muallim

Zarf-Belirteç                              Öğrenci-Talebe

Edat-İlgeç                                  Öğrenim-Tahsil

İleti-Mesaj                                 Özgün-Orijinal

Ek-İlave                                     Biçem-Üslup

                                                        UYARI!

    Bazen eş anlamlı kelimeler birbirinin yerini tutmayabilir.Örneğin baş ve kafa kelimeleri eş anlamlıdır,ancak aşağıdaki örnekte birbirinin yerini tutmadığını göreceğiz.

    Ahmet, bu yarışmada başı çekiyordu. Burada baş yerine kafa kelimesini getirirsek Ahmet’in ayyaş biri olduğu anlamını verir.

b. Yakın Anlamlı Sözcükler

Yazılışları farklı ancak anlamları birbirine yakın olan sözcüklerdir.Tamamen birbirlerinin yerini tutmazlar. Birbirlerinin yerine kullandığımızda anlatım bozukluğuna sebep olur.

Korkak-Çekingen

Saçmak-Dağıtmak

Dargın-Kırgın-Alınmak-Gücenmek

Usanmak-Sıkılmak

Doğru-Dürüst

Yalan-Yanlış

Dost-Arkadaş

Bağımsız-Özgür

Gece-Karanlık

Bakmak-Seyretmek

Hısım-Akraba

Kavga-Savaş

Aşağıdaki örneği inceleyelim.

Ayşe bu olay karşısında Mehmet’e çok darıldı.

Ayşe bu olay karşısında Mehmet’e çok kırıldı.

Ayşe bu olay karşısında Mehmet’e çok alındı.

Ayşe bu olay karşısında Mehmet’e çok gücendi.

 Yukarıdaki örnekler incelendiğinde koyu renkle yazılan kelimelerin gündelik hayatta aşağı yukarı birbirinin yerine kullanıldıklarını çok rahat bir şekilde söyleyebiliriz.Ancak, birbirlerinin yerini tamamen tutmadıkları da göz ardı edilmemelidir.

c. Zıt Anlamlı Kelimeler

Yazılışları ve anlamları farklı olan kelimelerdir.Karşıtlık kelime düzeyinde olabileceği gibi,cümle ve paragraf düzeyinde de olabilir.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

‘Ağlarım hatıra geldikçe gülüşlerimiz.’

‘Ben de gördüm güneşin doğarken battığını.’

Sana çirkin dediler düşmanı oldum güzelin.

                                                            UYARI!

Bir sözcüğün olumsuzu o kelimenin zıt anlamlısı değildir.’geldi-gelmedi, yürüdü-yürümedi, durdu-durmadı’ sözcükleri arasında karşıtlık ilişkisi yoktur.

d. Eş Sesli(Sesteş) Sözcükler

Yazılışları ve okunuşları aynı ancak anlamları farklı olan kelimelerdir. Sesteş sözcüklerde sadece ses yönünden benzerlik vardır. Anlam yönünden benzerlik yoktur.Birbirinin sesteşi olan sözcükler gerçek anlamda kullanılır.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

Arkadaşlarım evlerine çok çabuk vardı.

Yaşar Kemal’in birçok eseri kütüphanemde vardı.

 İlk cümleye baktığımızda, var kelimesi ulaşmak anlamını vermektedir;  ikinci cümleye baktığımızda yok kelimesinin zıttı anlamını vermektedir.

Bu kararı söyleyen sesin tesiri gözlerimi yaşla doldurdu.

Yaş otuz beş yolun yarısı eder.

İlk cümleye baktığımızda yaş kelimesi gözyaşı anlamında kullanılırken,ikinci cümlede dünyada geçirilen zaman anlamında kullanılmıştır.

 Yüzünde küçük bir ben vardı.

 Ben de yarışmaya katılmak istiyorum.

 Kadınlar çayın kenarında çamaşırları yıkıyorlardı.

 Yemekten sonra çay içmeyi hiç ihmal etmezdi.

 Bu yaz tatile gitmek için para biriktiriyor.

 Notları hemen yaz ve bana ver.

 Örneklerde de görülüyor ki sesteş kelimeler yazılışları aynı anlamları farklı olan kelimelerdir.

e. Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler

Beş duyu organımızla algıladığımız kelimeler somut algılayamadığımız kelimeler soyuttur.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

 Ahmet, yumuşacık yatağına uzandı.(Dokunma)

 Hüseyin’in çok güzel bir sesi vardı.(Duyma)

 Mutfaktan çok güzel yemek kokuları geliyordu.(Koklama)

Rüyasında yeni maceralara atılmıştı.

Mert’e karşı büyük bir sevgi besliyordu.

Somutlaştırma:Soyut bir kelimeyi cümle içinde somut anlamda kullanmaktır.Soyut kelimeler, benzetme yoluyla somutlaştırılır.

Aşk kapımı çaldı dün gece.

Hayatın uzun ince bir yol olduğunu söylerdi babam

Umut, fakirin ekmeğidir.

Soyutlaştırma:Somut bir kelimeyi cümle içinde soyut anlamda kullanmaktır.

Yürek-Somut  Karşıma çıkmak yürek ister.

Kafa-Somut  Tıpı kazanacak kafa var bu çocukta.

Yol-Somut    Hüseyin Hoca,soruyu bu yolla çözeceğimizi söyledi.

Dünya-Somut  Ayşe’nin dünyalar kadar borcu varmış.

Beyin-Somut  Bu çocukta beyin diye bir şey yok.

f. Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler

 Sayılabilen ve ölçülebilen kelimelere nitel anlamlı, sayılamayan ve ölçülemeyen kelimelere nitel anlamlı kelimeler denir.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

O, derin düşüncelere sahipti.(Nitel Anlamlı)

Bu kuyunun derin olduğunu hep söylerdi.(Nicel Anlamlı)

Yaptığı bu işten,büyük bir usta olduğu anlaşılıyordu.

Oturduğumuz ev çok büyüktü.

Bu ağır sözler sonrasında burada bir dakika duramam.

Manavdan aldığı meyve ve sebzeler çok ağırdı.

Eniştem yüksek bir makamda görev yapmaktaydı.

Bulunduğum yerde yüksek kaldırımlar vardı.

g. Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler

    Varlıkları ve kavramları toplu bir şekilde karşılayan kelimelere genel anlamlı sözcükler denir.Tek bir varlığı karşılayan sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir.Genel anlamlı sözcüklerin anlam kapsamı geniştir,özel anlamlı kelimelerin anlam kapsamı dardır.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

Genel                          Özel

Yazar                      Yaşar Kemal

Bitki                          Zeytin

Meyve                       Çilek

UYARI!
Sözcüklerin genel ya da özel anlamlı olması cümleye göre değişmektedir.

Bayrak, bağımsızlığımızın  sembolüdür.(genel anlamlı)

Okulumuzdaki bayrak, rüzgarın etkisiyle dalgalanıyor.(özel anlam)

Yazar, geniş kitlelere seslenmelidir.

Yazar,önümüzdeki hafta bizim okula gelecek.

Ahmet Hamdi çok iyi bir yazardır. (özelden genele)

Büyük şehirlerde özellikle Ankara’da yaşamak oldukça zor. (genelden özele)

---

Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı yazımız burada sona erdi. Türk Dili ve Edebiyatı dersi ile ilgili diğer tüm yazılara buradan ulaşabilirsiniz. Konuyla ilgili ek çalışma yapmak için burayı ziyaret edebilirsiniz.

Yazımızı okuduktan sonra aşağıdaki yazılarımızı da okursanız konuları daha iyi kavramanızı sağlayacaktır.

1. Sözcükte Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
2. Sözcükte Anlam Olayları Kapsamlı Konu Anlatımı
3. Söz Öbeklerinde Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
4. Cümlede Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
5. Anlamlarına Göre Cümleler
6. Paragrafta Anlam Kapsamlı Konu Anlatımı
7. Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları
8. Sözlü Anlatım Türleri Konu Anlatımı
9. Anlatım Türleri Kapsamlı Konu Anlatımı