Türk İslam Tarihi Ayrıntılı Konu Anlatımı

Okuma süresi: 18 dakika

Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısına hoş geldiniz. Yazımızda Türk İslam Tarihi, İlk Müslüman Türk Devleti ve İlk Müslüman Türk Devletleri konusunu kapsamlı şekilde ele aldık.

Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısında, Türklerin İslamiyete girişleri, katkıları ile Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve diğer Müslüman devletlerinin siyasi, ekonomik, askeri ve kültürel özelliklerinden bahsedeceğiz. Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısından en iyi şekilde faydalanmanızı diliyoruz. Haydi başlayalım.

Türk İslam Tarihi Kapsamlı Konu Anlatımı

TÜRK İSLAM TARİHİ
TÜRKLER VE İSLAMİYET

Konunun sonunda bulunan online testmizi çözmeyi unutmayın !!!

Türk İslam Tarihi içerisinde ilk ilişkiler Hz.Ömer döneminde İran’ın fethiyle Türkler ile Müslümanların sınır komşusu olmaları ile başlamıştır.

Hz. Osman döneminde Türkler ile Müslümanlar Belencer savaşında ilk kez karşı karşıya gelmişlerdir.

Emeviler döneminde özellikle Hazarlar ve Türgişler İslamiyetin bu bölgeye girmesinin önüne geçmişlerdir. Emevilerin Arap milliyetçiliği yapmaları ve Türklere karşı son derece sert davranmaları nedeniyle bu dönemde Türkler arasında İslamiyet yayılmamıştır.

Abbasiler Türklere karşı iyi davranmış onları askeri alanda değerlendirmiştir. Bu durum Abbasiler döneminde özellikle 751 Talas Savaşı’ndan sonraki dönemde İslamiyet’in Türkler arasında hızla yayılmasına yol açmıştır.

NOT: İslamiyet’i kabul eden göçebe Oğuz boylarına “Türkmen” adı verilmiştir.

TALAS SAVAŞI (751) (ÇİN-ABBASİ DEVLETİ)

Talas Savaşı, Türk İslam Tarihi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu savaşta Müslümanlara yardım eden Türkler daha sonra topluca Müslüman olmaya başladılar. Bu yönüyle Talas Savaşı, Türk İslam Tarihi için bir dönüm noktasıdır denilebilir.

Nedeni: Çin’in Orta Asya’yı ele geçirmek için harekete geçmesi.

-Çin’e karşı koyacak durumda olmayan Batı Türkistan’daki Türklerin Abbasilerin, Horasan Valisi Ebu Müslim’den yardım istemesi.

NOT: Talas Savaşı’ndan sonra esir edilen Çinlilerden kağıt yapım tekniği öğrenilmiştir. Haçlı Seferleri yoluyla da Avrupa’ya taşınmıştır.

Sonuçları: 

1- 751 yılı Türk-İslam Tarihinin başlangıcı olmuştur.

2- Türklerin de yardımıyla Abbasiler Çinlileri yenilgiye uğratmıştır.

3- Türk-Arap siyasi ilişkilerini artırmıştır.

4- Orta Asya Çin kontrolüne girmekten kurtulmuştur.

5– Çin’in batıya doğru ilerlemesinin önüne geçilmiştir.

6- Türkler, Abbasi Devleti’nin hizmetinde görev almışlardır.

7- Türklerin İslamiyet’e girmeleri hızlanmış ve Orta Asya İslamlaşmıştır.

8– Kâğıt Çin dışında da üretilmeye başlanmıştır.

NOT: İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyları Karluk,  Yağma ve Çiğil Türkleridir. Bu gruplar daha sonra Karahanlı Devletinin kurulmasında da etkili olmuşlardır.  10. yüzyılın başlarında Oğuzlar, daha sonra da İtil (Volga) Bulgarları İslamiyeti kabul ettiler.

TÜRKLERİN İSLAMİYETE GİRİŞLERİNİ SAĞLAYAN ETMENLER

-İslamiyet’teki Allah inancı ile Türklerdeki Gök Tanrı inancının Tek Tanrılı temellere dayanması.

-İslamiyet’teki “Cihat “düşüncesi ile Türklerdeki “Cihan hakimiyeti” düşünceleri arasındaki benzerlik.

-Her iki dinde de ahiret inancının olması.

-İslamiyet’in ahlaki, etik  kurallarının Türk ahlak anlayışına uygun olması.

NOT: Türkler İslamiyet’i baskı ve siyasi hakimiyet  üzerine değil, kendi istekleriyle ve Müslüman tüccarlar aracılığıyla tanıyarak benimsemişlerdir.

TÜRKLERİN İSLAM DEVLETİNDEKİ HİZMETLERİ

-Türkler İslam dünyasının siyasi liderliğini yapmışlardır. (B. SELÇUKLULAR, OSMANLILAR vs.)

-Haçlı seferleri ve diğer siyasi baskılara karşı İslamiyet’i korumuşlardır.

-İslam dünyasında siyasi birliği sağlamışlardır.

-Gazneli Mahmut ve Tuğrul Bey Buveyhoğullarına karşı halifeliği korumuşlardır. Böylece halifeliğin devamını sağlamışlardır.

– Pakistan, Afganistan, Bangladeş ve Hindistan’ın bir kısmı ile Balkanlar’a İslamiyet’i götürmüşlerdir.

-Türk İslam tarihinde yetiştirdikleri ilim adamları, okullar ve sanat eserleriyle İslam kültür ve Uygarlığını geliştirilmişleridir.

NOT: İslamiyet’i kabul eden Türk boyları ve devletleri etmekle milli benliklerini kaybetmemişler fakat Hristiyanlığı kabul eden Türk Devletleri milli benliklerini kaybetmişlerdir.

TÜRK İSLAM TARİHİ
TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Şimdi de Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısına tarihte kurulmuş Türk İslam Devletleri ile devam ediyoruz.

1. TOLUNOĞULLARI (868-905)

Kurucusu: Tolunoğlu Ahmet (Abbasiler tarafından Mısır’a vali olarak gönderildi. Bir müddet sonra Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflamasından istifade ederek kendi devletini kurdu.)
Kurulduğu Yer: Mısır
Başkenti: Fustat -Kahire
Hâkimiyet Alanı: Mısır, Filistin ve Suriye
En Parlak Dönem: Tolunoğlu Ahmet
Yıkılışı: Abbasiler tarafından 905’te yıkıldı.

Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti olup Mısır’daki bin yıllık Türk egemenliğinin öncüsü olmuştur. Abbasi Devleti’nin Mısır valisi olan Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kurulmuştur. Tavaif-i Mülük devletlerindendir.

 Başkenti Fustat(Eski Kahire)’tır.

Tolunoğlu Ahmet döneminde Suriye, Filistin, Lübnan i ele geçirildi. Suriye’ye hakim olan ilk Türk Müslüman devleti ‘dir.

 Tolunoğulları, Mısır’ın imar edilmesinde, sulama kanalların açılmasında büyük çaba harcadılar ve halkın refah düzeyini yükselttiler. Bu nedenle Tolunoğulları dönemine “Mısır’ın altın çağı”  denilmiştir.

 Tolunoğulları döneminin en önemli yapısı Tolunoğlu Ahmet Camii’dir.

 Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları arasında  karışıklıklar çıktı.

Yıkılışı: Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları zamanında iç karışıklıklar çıktı. Bu durumdan yararlanan Abbasiler, Mısır’da tekrar hâkimiyeti ele geçirdi ve Tolunoğullarına son verdiler (905).

Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti Tolunoğulları’dır.

NOT: Tolunoğulları Devleti çok kısa ömürlü olmuştur. Bunun nedeni devletin yöneticilerinin Türk, bölge halkının Arap olmasıdır.

2. İHŞİDİLER (AKŞİTLER) (935-969)

Kurucusu: Muhammet b. Akşit (Abbasiler tarafından Mısır’a vali olarak gönderildi. Bir müddet sonra Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflamasından istifade ederek kendi devletini kurdu.)
Kurulduğu Yer: Mısır
Başkenti: Fustat (El – Katai) Bugünkü adıyla Kahire
Hâkimiyet Sahası: Mısır, Filistin ve Hicaz
En Parlak Dönem: Ebubekir Mehmet
Yıkılışı: Fatımiler tarafından 969’da yıkıldı.

Mısır’da kurulan ikinci Müslüman Türk devletidir.

Abbasi Devleti’nin Mısır valisi Muhammed b. Akşit tarafından Mısır’da kuruldu.

Tavaif-i Mülük devletlerindendir.

 Başkenti Fustat’tır.

Halife tarafından Muhammed Toğaç’a İhşid ünvanı verildi.(İhşid, sultanların sultanı demektir.)

Muhammed Toğaç Suriye, Filistin ve Hicaz’ı ele geçirdi. Hicaz bölgesine hakim olan ilk Müslüman Türk devleti ‘dir.

NOT: İlk Müslüman Türk Devletleri tarihinde Hicaz kutsal bölgesine egemen olan ilk Türk Müslüman devleti ‘dir.

Yıkılışı: Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı. mısırda kurulan 2. İlk Müslüman Türk Devleti ‘dir.

NOT: Tolunoğulları ve İhşidiler Devletleri çok kısa ömürlü olmuştur. Bunun nedeni devletin yöneticilerinin Türk, bölge halkının Arap olmasıdır.

3. KARAHANLILAR (840-1212)

Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han

Kurulduğu Yer: Türkistan

Başkentleri: Balasagun, Semerkand, Kaşgar

Kuran Türk Boyları: Karluk, Yağma, Çiğil, Tuhsi

Hâkimiyet Sahası: Türkistan (Muaveraünnehir, Tarım Havzası)

En Parlak Devri: Yusuf Kadir Han

Müslüman Olan Hükümdarı: Satuk Buğra Han (Müslüman olduktan sonra Abdülkerim Han)

Yıkılışı: iktidardar çekişmeleri sebebiyle Devlet 1042 de doğu ve batı olmak üzere 2’ye ayrıldı. Doğu Karahanlılar’a Karahitaylar, Batı Karahanlılar’a Harzemşahlar son vermiştir.

NOT: Kara kelimesi güçlü, kuvvetli anlamında kullanılmıştır.

Karluk, Yağma, Tuhsi ve Çiğil Türkleri tarafından Doğu ve Batı Türkistan’da kurulmuştur.

Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.

Başkenti Balasagun’dur.

Satuk Buğra Han zamanında devlet İslamiyeti kabul etmiştir. Böylece Orta  Asya’da ilk Müslüman Türk devleti haline gelmiştir. İlk Müslüman Türk devletleri içinde ilkidir.

Karahanlılar Samanoğulları Devleti’ne 999’da son verdiler. Horasan’ı almak için Gaznelilerle yaptıkları savaşlarda yenildiler.

En güçlü oldukları dönem Yusuf Kadir Han zamanıdır.

Türklerin İslamiyet’e geçişlerinde ve Türk kültürüyle İslam kültürünün kaynaşmasında ve daha sonra kurulacak Türk-İslam Devletlerine öncülük etmede etkili olmuşlardır. İlk Müslüman Türk devletleri ne öncü olmuşlardır.

Yıkılış Nedenleri:

• Çıkan karışıklıklar ve taht kavgaları,
• Yusuf Kadir Han’ın ölmeden önce ülkesini çocukları arasında paylaştırması,
• Karahanlıların 1058’de Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.

Doğu Karahanlılar 1211’de Karahitaylar tarafından

Batı Karahanlılar da 1212’de Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

Karahanlılar Türkçe ’ye önem vermişler ve resmi dil olarak kullanmışlardır. (Karahanlıların milliyetçi  bir anlayışı benimsediklerini gösterir)

Türk dilini ve kültürünü devam ettiren Karahanlılar İlk Türk-İslam eserlerini ortaya koymuşlardır. En önemli eserleri;

Yusuf Has Hacib — Kutadgu Bilig

Kaşgarlı Mahmut — Divan-ı Lügati’t Türk

Ahmet Yesevi —Divan-ı Hikmet

Edip Ahmet Yükneki — Atabetül Hakayık

İlk Müslüman Türk Devletleri içinde ilk medreseleri kurarak eğitime önem vermişlerdir.

Karahanlılar yazıda Uygur alfabesini kullanmışlardır.

İlk Müslüman Türk Devletleri içinde ilk kervansarayları (Ribat) kurarak ticareti geliştirmişlerdir.

NOT: Karahanlı topraklarında Türkler yaşadıkları için Arapça ve Farsça gelişmemiştir.

4. GAZNELİLER (963-1187)

Devletin Adı: Doğu Afganistan’da ki başşehirleri Gazne’den almaktadır.

Kurucusu: Alp Tekin

Kurulduğu Yer: Horasan (Bugünkü Afganistan)

Başkenti: Gazne

Hâkimiyet Sahası: Afganistan, Horasan ve Kuzey Hindistan

Yıkılışı: Dandanakan Savaşı ile Parçalanma sürecine girmişlerdir.

Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur.Başkenti Gazne’dir. Devlet ismini kurulduğu şehirden almaktadır.

İran, Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan bölgesinde egemenlik kurdular.

Gazneliler en parlak dönemlerini Gazneli Mahmut zamanında yaşamışlardır.

GAZNELİ (SULTAN) MAHMUT DÖNEMİ

Sultan Mahmut, Türk İslam Tarihi denince akla ilk gelen liderlerden birisidir. Kendisi, İslamiyetin yayılması için çok çaba göstermiş, özellikle Hindistan seferleri ile İslamiyetin Asya’da yayılmasına ciddi katkıda bulunmuştur.

Gazneli Devleti’ne en parlak dönemini yaşatmıştır.

Horasan’ı Samanoğulları’ndan aldı.

Karahanlılarla yapılan savaşlar sonucu Ceyhun ırmağı 2 devlet arasında sınır kabul edildi.

Yaklaşan Selçuklu tehlikesine karşı tedbirler aldı. B. Selçuklu sultanı Arslan Yabgu’yu yakalayıp Kalincar Kalesi’ne hapsetti.

Bağdat’ta bulunan Abbasi halifesini Büveyhoğulları’nın baskısından kurtarmak için sefer yaptı.

Bu seferden sonra Hazar Denizi’nin güneyini tamamen ele geçirdi.   Halife tarafından Gazneli Mahmut’a sultan unvanı verildi. 

NOT: Gazneli Mahmut,  “Sultan” unvanını kullanan ilk Türk Müsüman hükümdarıdır.

Sultan Mahmut Hindistan’a 17 önemli sefer düzenledi

HİNDİSTAN SEFERİNİN SEBEPLERİ

1.    Hindistan’a İslamiyeti yaymak

2.    Hindistan’ın yeraltı ve yer üstü zenginliklerini ele geçirmek

HİNDİSTAN SEFERİNİN SONUÇLARI

1.    Sınırlar Ganj nehrine kadar genişledi.

2.    Sultan Mahmut’un İslam dünyasındaki saygınlığı arttı.

3.    Hint seferleri Gaznelileri ekonomik açıdan güçlendirdi.

4.    Hindistan’a İslamiyet yayıldı.

5.    Hindistan’da kast sistemi zayıfladı.

6.    Hindistan’dan getirilen filler savaşlarda kullanıldı.

7. İlk Müslüman Türk devletleri içinde ilk kez Hindistan’a sefer düzenleyen Gaznelilerdir.

GAZNELİ MESUT DÖNEMİ

Sultan Mahmut’un ölümünden sonra oğulları Muhammet ve Mesut arasında taht kavgaları başladı. Bu mücadeleyi Mesut kazandı (1030).

Sultan Mesut babası gibi Hindistan seferlerine önem verdi. Hindistan’a yaptığı seferlerde başarı kazandı.

Mesut döneminde Gazneliler için en büyük tehlike Selçuklular idi. Sultan Mesut Maveraünnehir ve Horasan’a doğru ilerleyen Tuğrul ve Çağrı Beylerin emrindeki Selçuklular üzerine ordu gönderdi. Nesa yakınlarında 1035 yılında yapılan savaşta Gazne ordusu yenildi.(Nesa savaşı)

 Savaşı kazanan Selçuklular Horasan bölgesinde gittikçe güçlendiler ve Belh şehrini ele geçirdiler. Bu haberi alan Sultan Mesut yeniden ordu hazırlayarak Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istedi. Selçuklular Serahs yakınlarında yapılan savaşta Gaznelilere karşı ikinci defa zafer kazandı (1038-(Serahs Savaşı). Tuğrul Bey bu başarıdan sonra Horasan’ın önemli bir şehri olan Nişabur’a girdi.

NOT: Nesa, Serahs ve Dandanakan Savaşlarını Gaznelilere karşı Selçuklular kazandılar. Bu Savaşlardan sonra Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi. Bu açıdan İlk Müslüman Türk Devletleri tarihi bakımından çok öenmlidir.

Sultan Mesut, Gazneli Devleti için gittikçe büyük bir tehdit oluşturan Selçukluları tamamen etkisiz kılmak amacıyla güçlü bir ordu hazırlayarak tekrar harekete geçti. Fillerle güçlendirilen Gazne ordusu Dandanakan’da Tuğrul ve Çağrı beylerin komutasındaki Selçuklu ordusuyla karşılaştı.

DANDANAKAN SAVAŞI

Sebep:

1- Selçukluların Horasan’ı ele geçirmek istemesi.

2- Gaznelilerin büyüyen Selçuklu tehlikesine son vermek istemesi.

Sonuç:

1)    Selçuklular kazandı.

2)    Horasan Selçuklu hâkimiyetine girdi.

3)    Büyük Selçuklu Devleti resmen kuruldu.

4)    Selçukluların İslam dünyasındaki prestiji arttı.

5)    Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi.

GAZNELİ DEVLETİ’NİN YIKILIŞ SEBEPLERİ

1)    Gazneli Mahmut’tan sonraki sultanların taht kavgaları ve önemli hükümdarların tahta çıkmaması

2)    Gaznelilerin birçok milleti bünyesinde bulundurmaları parçalanmasında ve yıkılmalarında büyük rol oynamıştır.

3)    Gazneliliern kurulduğu bölgede Türk unsurlarının azlığı.

4)    Ordularının paralı askerlerden oluşması.

5)   Dandanakan savaşından sonra taht kavgaları ve anlaşmazlıkların yaşanması

6)   Gaznelileri Afganistan’ın yerli halkı Gurlular yıkmıştır.

GAZNELİLERİN TÜRK İSLAM TARİHİ İÇİNDEKİ
YERİ VE ÖNEMİ

1)    Gazneli Mahmut İlk Müslüman Türk Devletleri tarihinde ilk defa “sultan” unvanını kullandı.

2)    Hindistan’a İslamiyeti yaydılar.

3)   Gazneli Sultanı Sebük Tigin Türk tarihinde ilk defa “Padişah” unvanını kullanmıştır.

4)  Devletin resmi dili Arapçadır. Halkın büyük bir bölümü Farsça konuşurken, saray ve ordu da Türkçe konuşulurdu. Şehname bu dönemde Firdevsi tarafından Sultan Mahmut’a sunulmuştur.

5) İlk Müslüman Türk devletleri ne örnek olmuşlardır.

NOT: Gaznelilerin birçok ulusu (Türkler, İranlılar, Hindular, Gurlular) bünyesinde bulundurmaları parçalanmalarında ve yıkılmalarında önemli rol oynamıştır.

NOT: Türkçe’ye ve Türk kültürüne gereken önemi verememişler, ilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça’yı kullanmışlardır.

5. BÜYÜK SELÇUKLULAR (1040-1157)

Kurucusu: Selçuk Bey
Kurulduğu Yer: Cent
Başkentleri: Nişabur, Rey, İsfahan, Merv
Kuran Türk Boyları: Oğuzların Kınık boyu
Hâkimiyet Sahası: Türkistan, İran Irak, Suriye, Filistin, Anadolu
En Güçlü Hükümdarı: Melikşah dönemi

Yıkılışı : Katvan Savaşı (Sultan Sencer dönemi).

İlk Müslüman Türk devletleri içinde en önemli devletlerden biridir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURULUŞU VE GENİŞLEMESİ

Türk İslam Tarihi nde önemli bir yere sahip olan Selçuklular Oğuzların “Üçok” kolunun “Kınık” boyu tarafından kurulmuştur.

Devletin kurucusu Selçuk Bey Oğuz Devleti’nde subaşı (ordu komutanı) idi. Selçuk Bey, Oğuz Yabgusunun yerine geçmek istediği için Oğuz Devleti yabgusuyla arası açılmış, sonra Cent’e gelerek bağımsız bir beylik kurmuştur.

Selçuk Beyin ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti. Gazneli Mahmut yukarıda bahsettiğimiz gibi Arslan Yabgu’yu yakalayıp hapsedince yerine Selçuk Beyin torunları Tuğrul ve Çağrı Beyler geçti.

TUĞRUL (1040-1063)  VE ÇAĞRI BEY DÖNEMİ

Bu dönemde devletin başında Tuğrul Bey bulunmaktadır. Kardeşi Çağrı Bey ile devleti yönetmektedirler(ikili teşkilat).

Çağrı Bey, 1016’da Anadolu’ya keşif amaçlı bir akınlar düzenlemiştir. Çağrı Bey’in bu akınları 1021’de tamamlanmıştır. Selçukluların Anadolu’ya yaptıkları ilk akındır.

Gaznelilerden Horasan’ı almak için yaptıkları Nesa (1035) ve Serahs (1038) savaşlarını kazanarak bu bölgeye egemen olan Selçuklular, Nişabu’u  da alarak burada Tuğrul Bey adına hutbe okutmuşlardır.

DANDANAKAN SAVAŞI (1040)

Yukarıda Gaznelileri anlatırken Dandanakan Savaşı’na değinmiştik. Selçukluların kuruluşunda çok önemli olduğu için burada da tekrar ele alıyoruz.

Sebep:

1-Selçukluların Horasan’ı ele geçirmek istemesi.

2-Gaznelilerin büyüyen Selçuklu tehlikesine son vermek istemesi.

Sonuç:

1)    Selçuklular kazandı.

2)    Horasan Selçuklu hâkimiyetine girdi.

3)    Büyük Selçuklu Devleti resmen kuruldu.

4)    Selçukluların İslam dünyasındaki prestiji arttı.

5)    Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi.

6)    Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.

7)   Rey şehri alınarak başkent yapıldı. İlk Müslüman Türk Devletleri tarihinde çok önemli bir yere sahiptir.

NOT: Selçuklular Dandanakan Savaşından kısa bir süre sonra büyük bir imparatorluk haline gelerek İslam dünyasının siyasi lideri oldular (Dini lider Abbasilerdir).

TUĞRUL BEY DÖNEMİ (1040-1063)

PASİNLER SAVAŞI (1048)

Nedenleri:

1) Selçuklu Devleti’nin batı yönlü genişlemek istemesi

2) Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.

Sonuçları:

1- Selçuklu ordusu Bizans ve Gürcü kuvvetlerini yenilgiye uğratmıştır.

2- Gürcü Kralı Liparit esir alınmıştır.

3- Van’dan Trabzon’a kadar olan Doğu Anadolu toprakları Selçukluların eline geçmiştir.

4- Bizans İmparatoru ile bir antlaşma yapılmıştır. Antlaşmaya göre; Bizanslılar kendi ülkelerindeki camilerde Abbasi halifesi ve Tuğrul  Bey adına hutbe okutmayı kabul etmiştir.

NOT: Pasinler Savaşı, Büyük Selçukluların Bizans ile yaptıkları ilk büyük savaştır.

Şii Büveyhoğulları Abbasi halifesini esir edince, Tuğrul Bey Bağdat Seferi’ne çıkarak halifeyi bu tehlikeden kurtarmıştır (1055).Bu gelişme üzerine halife Kaim-biemrillah Tuğrul Bey’i, “Doğunun ve batının hükümdarı” ilan etmiştir. 

NOT: Bağdat Seferi’nden sonra Büyük Selçuklu Devleti İslam dünyasının siyasal liderliğini üstlenmiş, Abbasi halifesi ise dini liderliğini devam ettirmiştir.

Bu dönemde Ermeniler Bizans İmparatorluğu’na bağlı küçük siyasi yapılar halinde yaşıyorlardı. Bizans İmparatorluğu Doğu Anadolu’yu ele geçirerek buradaki Ermenileri Orta Anadolu’ya göç etmeye zorlamışlardır. Ermeniler ağır vergiler yüklenmiş, Bizans’a karşı ayaklanan Ermeniler yakalanıp yok edilmiş, dinsel soykırım yapılmıştır. Selçuklu Türkleri de Ermenilerin dini inançlarına ve ekonomik faaliyetlerine karışmamışlardır.

Bu durum Selçukluların dini hoşgörüye sahip olduklarını gösterir.

ALP ARSLAN DÖNEMİ (1063-1072)

Tuğrul Bey’den sonra Çağrı Bey’in oğlu Alparaslan Selçuklu tahtına oturdu. Alparslan ilk seferini Kafkasya ve Azerbaycan üzerine yaptı. Hristiyanlar için çok önemli olan Ani ve Kars kalelerini ele geçirdi.

Alparslan, komutanlarından Gümüştegin, Afşin, Ahmet Şah, Arslantaş ve Dilmaçoğlunu Anadolu’ya akınlar düzenlemekle görevlendirdi. 1067’de Türk kuvvetleri Malatya dolaylarında Bizans kuvvetlerini yenerek Kayseri’yi ele geçirdiler.

Alparslan vezirlik makamına iran asıllı Nizamü’l- Mülk’ü getirmiştir. Nizamiye Medresesi ilk kez Alp Arslan döneminde Nizamü’l-mülk tarafından Bağdat’ta kurulmuştur (1067).

Alp Arslan döneminin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Malazgirt Savaşı (1071)’dır.

MALAZGİRT SAVAŞI (1071)

Nedenleri:

1- Tuğrul Bey’in ve Alp Arslan’ın Anadolu’ya sürekli akınlar yapması ve bu durumu devlet politikası haline getirmeleri;

2- Türkmenlerin baskılarının daha da artması.

3- Romen Diyojen’in Türkleri Anadolu’dan çıkararak İslam ülkeleri üzerinde hüküm sürmek istemesi,

4- Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeyi amaçlamaları,

5- Pasinler savaşında mağlup olan Bizansların bu mağlubiyetinin öcünü almak istemeleri,

Gelişimi:

Bizans ve B. Selçuklular arasında Muş ovasında yapılan Malazgirt Savaşı’nı Büyük Selçuklular kazanmıştır.

Bir önceki konumuz olan ilk Türk Devletleri konusunda işlediğimiz Peçenekler ve Oğuzlar savaş sırasında Bizans ordusundan ayrılıp, Selçuklu tarafına geçtiler. Hilal taktiği ile Selçuklu ordusu Bizans ordusunu yenilgiye uğrattı.

Sonuçları:

1- Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. Keşif amaçlı akınlar yerini yurt edinmeye yönelik akınlara bırakmıştır.

2-İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.

3-Türklerin batı yönünde ilerlemesi ve Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda yaklaşık 20 yıl sonra Türk-İslam dünyası üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır.

4-Birinci dönem Türk Beylikleri kurulmuştur.(Saltuklular, Mengücekler,Danişmentliler, Mengücekler, Çaka Beyliği)

5-Türkiye Tarihi’nin başlangıcı sayılmıştır.

6- Anadolu’nun fethi hızlanmıştır.

NOT: Anadolunun Türk yurdu olmasında;

*Pasinler Savaşı

*Malazgirt Savaşı

* Miryokefalon Savaşları etkili olmuştur.

MELİKŞAH DÖNEMİ (1072-1092)

Melikşah ilk önce kendisine karşı ayaklanan amcası Kavurd’la mücadele ederek onu yok etti. Vezir Nizamü’l-Mülk Vezirlik görevine devam etti.

Kutalmışoğlu  Süleyman Şah(Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu), Tutak ve Artuk Beyleri Anadolu’nun fethiyle görevlendirdi.

Anadolu, Suriye, Filistin alınmıştır.

En geniş sınırlara ulaşılmıştır.

Devletin en parlak olduğu dönemdir.

Melikşah döneminin en önemli isorunu, Hasan Sabbah’ın Selçuklu yönetimini ele geçirerek kendi görüş ve düşüncelerini yaymak amacıyla yaptığı Bâtınilik çalışmalarıdır. Bâtıniler Nizamü’l-mülk’ü öldürmüşlerdir.

Melikşah’ın ölümüyle Büyük Selçukluların yıkılış dönemi  başlamıştır. Melikşah’ın oğulları Muhammed Tapar,  Berkyaruk ve Sencer arasında taht kavgaları başlamıştır.

1108-1117 arasında Fetret Dönemi  yaşanmıştır.

SENCER DÖNEMİ (1117-1157)

1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylara yenilen Büyük Selçuklu Devleti zayıflamış ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle yıkılmıştır.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN PARÇALANMA NEDENLERİ

1- Ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmasının doğurduğu taht kavgaları.

2- Devlete küstürülen Oğuzların ayaklanmaları.

3-Devletin esas  kurucuları olan Oğuzlara yönetimde yer verilmeyip önemli görevlere İranlıların getirilmesi ve kendilerinden vergi almak için gelen memurun zorluk çıkarması nedeniyle ayaklanmışlardır.

4- Haçlı Seferleri ülkenin zayıflamışını hızlandırmıştır.

5- Hanedana mensup beylerin bağımsız devletler kurmaları.

6. Atabeylerin merkezden ayrılarak ayrı devletler kurma girişimi.

7. Fatımilerin yıkıcı faaliyetleri.

8. Hasan Sabbah’ın Batınilik propagandası.

9. Abbasi Halifesinin Selçuklu egemenliğinden kurtulmak için yürüttüğü çalışmalar

10- Karahitaylılar seferleri ve Katvan Savaşı etkili olmuştur.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ ÜZERİNDE KURULAN DİĞER DEVLET VE ATABEYLİKLER

* Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194)

* Kirman Selçukluları (1048-1187)

* Suriye Selçukluları (1069-1118)

* Türkiye Selçukluları (1077-1308)

Atabeylerin merkezden ayrılıp ayrı devlet kurmaları sonucu merkezi otorite yok olmuş, Selçuklu topraklarında atabeylikler dönemi başlamıştır. Esasen atabeylerin görevleri yanına verildikleri melikleri iyi bir komutan ve devlet adamı yetiştirmekti. Fakat bu atabeyler devletin zayıflaması üzerine bağımsızlıklarını elde etmişlerdir.

* Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284)

* İldenizliler (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225)

* Beğteğinoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232)

* Böriler (Şam(Dımaşk) Atabeyliği) (1128-1154)

* Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127-1259)

SELÇUKLULARIN TÜRK İSLAM TARİHİNDEKİ ÖNEMİ

Anadolu’nun Türk yurdu haline getirilmesinde, Anadolu’nun İslamlaşmasında, halifeliğin korunmasında ve haçlılara karşı mücadele verilmesinde Büyük Selçukluların çok büyük katkıları olmuştur.

6. HARZEMŞAHLAR (1097-1231)– TÜRK İSLAM TARİHİ

Aral Gölü’nün güneyindeki Harezm  bölgesinde kuruldu.

Devletin kurucusu Atsız’dır. Başlangıçta Büyük Selçuklulara bağlı iken daha sonra Atsız’ın oğlu İl Arslan,  Selçuklu sultanı Sencer’in ölümünden sonra bağımsızlığını ilan etmiştir.

Sultan Alaattin Muhammet döneminde en geniş sınırlara ulaşmışlardır (Doğuda Maveraünnehir’den batıda Azerbaycan’a kadar).

Moğol istilası sonucu Harzemşahlar topraklarının büyük çoğunluğunu kaybettiler, Azerbaycan’a çekildiler. Celalettin Harzemşah döneminde Harzemşahlar, Türkiye Selçuklularına ait toprakları(Ahlat) ele geçirmek istemiş fakat  1230 Yassıçemen Savaşı’nda Türkiye Selçuklularına yenilmiştir. 1231’de Moğollar bu devlete son  vermişlerdir.

NOT: Harzemşahlar Moğol istilasının hızını yavaşlatan bir devlettir. Harzemşahlar kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul etmişler ve Büyük Selçuklu Devleti’nin bıraktığı boşluğu büyük ölçüde doldurmuşlardır.

7. EYYUBİLER (1171-1250)– TÜRK İSLAM TARİHİ

Mısırdaki Fatimi Devleti’nin yıkılmasıyla kurulmuştur.

Devletin kurucusu Selahattin Eyyubi’dir.

Selahattin Eyyubi, kısa zamanda Filistin, Suriye, Irak ve Güneydoğu Anadolu’yu ele geçirdi. Türk İslam konu anlatımı

NOT: Suriye ve Filistin üzerindeki Hristiyan hakimiyetini Eyyubiler yok etmiştir.

Hittin Savaşı’nda Kudüs kralını yenerek Kudüs’ü Haçlılardan aldı. Kudüs Fatihi unvanını aldı.

NOT: S. Eyyubi, Hz Ömer döneminde ele geçirilen Kudüs’ü tekrar Haçlılardan alarak İslam dünyasına kazandırdı.

Hakim oldukları bölge sayesinde Baharat Yolu’na hakim oldular.

Selahattin Eyyubi’nin ölümünden sonra Eyyubiler zayıflama dönemine girmiştir.

Selahattin Eyyubi, ülkeyi kardeşi ve çocukları arasında paylaştırdı. Ölümünden sonra ülkede iç karışıklıklar çıktı. Mısır’da Aybek Memlükler Devleti’ni kurdu. Suriye ve Irak’taki Eyyubilere, İlhanlılar son verdi.

NOT: Selahattin Eyyubi, Şii Fatimi Devleti’ne son vererek Müslümanlar arasındaki mezhep kavgalarını önemli ölçüde önledi.

8. MEMLÜKLER- KÖLEMENLER (1250-1517)– TÜRK İSLAM TARİHİ

1250-1517 yılları arasında, Mısır ve Suriye dolaylarında hüküm sürmüştür.

Memlûk, Arapça’da “köle” demektir. Hükümdar ve emirlerin muhafız birliklerine bağlı bu köleler, meziyetleri sayesinde, zamanla hizmetinde bulundukları devletlerde idarî kadroyu ele geçirmişlerdir.

Devletin kurucusu Aybek’tir.

Memlükler İlhanlı Hükümdarı Hülagu’yu  1260 Ayn Calut Savaşı’nda yenilgiye uğrattılar.

NOT: Moğolları tarihte ilk kez yenen ve durduran devlet olmuşlardır.

Memlük Sultanı Baybars, Bağdat’tan kaçan Abbasi halifesi Mustansır’ı Mısır’da halife ilan etti. Böylece halifelik Memlüklerin koruması altında Osmanlı Devleti’nin Mısır Seferine kadar Memlük kontrolünde devam etti.

Baybars bütün İslam dünyasını Memlüklerin çevresinde toplamak istiyordu. Baybars, 1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Moğol baskısının Anadolu’da artması karşısında Türk beyleri tarafından Anadolu’ya davet edilmiş. Baybars, Elbistan’da Moğolları yenilgiye uğratarak Kayseri’yi  ele geçirmiş.Ancak Anadolu  beyleri gerekli yardımı yapmayınca Baybars, Mısır’a geri dönmüştür.

Baharat Yolu’na hakim olan Memlüklüler zenginleşmişlerdir.

Osmanlı-Memlük İlişkileri

Fatih Sultan Mehmet döneminde ilk defa Memlüklerle Osmanlı devleti arasında ilişkiler bozulmuştur.

Osmanlı Memlük İlişkilerinin bozulma nedenleri arasında;

*Fatih’in Hicaz su yollarının ortaklaşa onarılması önerisinin Memlükler tarafından iç işlerine karışılması olarak değerlendirilmesi.

*Osmanlıların Memlüklerle işbirliği içerisinde olan Karamanoğulları Beyliğine son vermeleri.

*Memlüklerin II.Bayezit’e karşı Cem Sultanı desteklemeleri.

* Ramazanoğulları ile Dulkadiroğulları beyliklerini Memlüklerin egemenlik altına almak istemeleri, gösterilerbilir.

Memüklüler Yavuz Sultan Selim döneminde Mısır Seferinde Mercidabık ve Ridaniye savaşları sonucunda Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır. Türk İslam konu anlatımı

NOT: Memlükler askeri bir yönetim oluşturmuşlardır. Memlüklerde asker kökenli emirlerin hükümdar olma hakkı vardı. Bu nedenle de Memlüklerde sık sık taht değişiklikleri yaşanmıştır. Gücü elinde bulunduran komutanlar yönetimi ele geçirmiştir.

9.FATİMİLER (909-1174)– TÜRK İSLAM TARİHİ

Ebu Muhammet Ubeydullah, Tunus’taki Ağlebiler Devleti’ni yıkarak  kurmuştur.

İhşitler’den Mısır’ı alıp bu devlete son vermişlerdir.

Şiiliği (İsmailiye mezhebi) benimseyen Fatmiler, hükümdarlarını halife ilan etmişlerdir 

Bu durum İslam dünyasındaki dini birliği bozmuştur.

Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır.

İslam dünyasında dini ayrılıklara neden olmuşlardır. Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısına tarihte kurulmuş diğer Türk İslam Devletlerinden devam edelim.

TÜRK İSLAM TARİHİ – DİĞER DEVLETLER (13.-19. YÜZYIL ARASI)

Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısına 13. ve 19. yüzyıllar arasında kurulmuş diğer Türk İslam devletleri nden devam ediyoruz.

CENGİZ VE MOĞOL DEVLETİ (1196-1227)

Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazısına Moğllordan devam ediyoruz. Moğolların kurucusu Cengiz Han’dır. Asıl adı Timuçin’dir.

Cengiz Han dağınık Moğol kabilelerini egemenliği altında topladı.

Çin seferinde Pekin’i aldı.

Cengiz Han 1227’deki Çin seferinde öldü.

Cengiz Han, eski Türk töresini temel alarak devlet işlerini Cengiz Yasalarına göre yürütmüştür.

Cengiz Han döneminde devletin sınırları, doğuda Çin Denizi’nden batıda Orta Avrupa’ya, kuzeyde Sibirya ortalarından güneyde Himalayalara kadar uzanmıştır.

Moğollar siyasi ve askeri teşkilatlarını oluştururken Türklerden etkilenmişlerdir. Moğollarda yönetime Uygur Türkleri getirilmiş, bunun sonucunda Türk kültürünün etkisinde kalmışlardır.

NOT: Moğollar devlet yönetiminde Uygurlardan etkilenmişlerdir.

Moğollar batıya doğru büyük bir istilaya giriştiler. Moğolların batıya yaptığı seferlerde pek çok kent ve sanat eseri yakılıp yıkıldı. Moğollara direnenler yok edildi.

Moğol istilasının Türk tarihi açısından en önemli sonucu Anadolu’nun hızla Türkleşmesini sağlamasıdır. Horasan, Maveraünnehir ve Türkistan’da yaşayan Türkmenler, Moğol istilasından kaçarak Anadolu’ya geldiler ve Türk nüfusunun hızla artmasını sağladılar. Bu yerleşme Anadolu’da Türk birliğinin kurulmasına ve Anadolu’nun tamamen Türk yurdu olmasını sağladı.

Cengiz Han’ın ölmeden ülkeyi 4 oğlu arasında paylaştırdı. Cengiz’in ölümünden sonra Moğol topraklarında Altın Orda, İlhanlılar, Çağataylılar ve Kubilay Hanlığı kuruldu.

ALTIN ORTA DEVLETİ (1227-1502)

Karadeniz’in kuzeyinde büyük bir alanda hüküm sürmüşlerdir.

Başkenti Saray’dır.

Kurucusu Batu Handır.

Batu Han, Ruslar ve Lehlilerle savaştı, Moskova ve Kiev kentlerini aldı.

Altın Orda Devleti, Berke Han zamanında İslamiyeti kabul etti.

Özbek Han zamanında Altın Orda halkı Müslüman oldu ve İslamiyet kesin olarak bu bölgede yerleşti.

Timur’un yaptığı seferler sonucunda  devlet parçalanmış ve birçok hanlık kurulmuştur. Kırım, Kazan, Nogay, Özbek, Buhara, Hive, Hokand, Sibir (Küçüm) ve Kasım hanlıkları.

Kırım Hanı Mengli Giray tarafından  Altınorda Devletine son verilmiştir.

İLHANLILAR (1256-1336)

Azerbaycan ve İran’da kurulmuştur.

* Başkenti Tebriz’dir.

Kurucusu Hülagu Han’dır.

Hülagu Han, 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’ni yıkmıştır.

Türkiye Selçuklu Devleti’ni Kösedağ savaşından sonra hâkimiyetleri altına aldılar. Bu dönemde Anadolu’ da müthiş bir yıkım başladı. Anadolu’da ticaret geriledi. Türkler, Doğu ve Orta Anadolu’dan batı bölgelere göç ettiler. Batıda yoğun bir Türk nüfusu oluştu. Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılmasında önemli rol oynadılar.

Memlükler, Ayn Calut Savaşı’nda (1260) İlhanlıları yenerek Filistin ve Suriye’den çıkardılar. İkinci olarak İlhanlılar Elbistan’da yenildiler.(Baybars tarafından)

ÇAĞATAYLILAR (1227-1369)

Türkistan’da kurulmuştur.

Kurucusu Çağatay Han’dır.

İslamiyeti kabul ettiler.

Timur, Çağataylıları egemenlik altına aldı.

KUBİLAY HANLIĞI (1280-1368)

Çin’de kurulmuştur.

Başkenti  Han Balık (Pekin)’tır.

Kubilay Han, 1280’de Çin’i tamamen ele geçirdi. Japonya ve Hindistan dışında bütün Asya Kubilay Han’ın kontrolüne girdi.

NOT: Altın Orda Devleti, İlhanlılar ve Çağataylılar İslamiyeti kabul edip Türkleşmişlerdir. Kubilay Hanlığı ise Çinlileşmiştir.

TİMUR DEVLETİ (1369-1507)

Çağatay Hanlığı’nı yıkan Timur tarafından Türkistan’da kurulmuştur.

Başkenti Semerkant’tır.

Timur, Harzem, Horasan, Sistan, İran ve Azerbaycan topraklarını hâkimiyet altına alarak büyük bir devlet kurmuştur.

Timur, Altın Orda Devleti’ne iki sefer yaparak bu devletin parçalanmasına neden olmuştur. Altın Orda Devleti’nin yıkılması Moskova Knezliği’nin güçlenmesine ve Karadeniz kıyılarına inmesine yol açmıştır.

Timur’dan kaçan Karakoyunlu Kara Yusuf ile Bağdat Hükümdarı Ahmet Celayir’in Yıldırım Bayezit’e sığınması ve bu iki hükümdarın Timur’a verilmemesi ve Anadolu’daki Türk beylerinin Timur’dan yardım istemesi Timur-Yıldırım gerginliğine yol açmıştır.

Timur, 1402’de Ankara Savaşı’nda Yıldırım Bayezit’i yenilgiye uğratmıştır. Böylece Osmanlı Devleti Fetret devrine girdi.

Timur, Anadolu’da Türk birliğinin bozulmasına neden oldu. Türklerin Avrupa’da ilerlemesini engelledi. İstanbul’un fethini geciktirdi.

Timur’un ölümünden sonra önce Şahruh sonra da Uluğ Bey başa geçti.

Uluğ Bey döneminde Semerkant bir kültür merkezi haline geldi. Uluğ Bey, büyük astronom ve matematikçiydi.

Uluğ Bey’den sonraki karışıklıklar sonucunda Hüseyin Baykara hükümdar oldu. Kendisi de şair olan Hüseyin Baykara, sanat ve edebiyatın gelişmesini sağlamış, şairleri ve bilim adamlarını korumuştur. Herat, kültür merkezi haline gelmiştir.

Hüseyin Baykara’nın ölümünden sonra doğudan Özbeklerin, batıdan Karakoyunlu ve Akkoyunluların saldırılarıyla Timur Devleti yıkılmıştır.

NOT: Ali Şir Nevai, Muhakemet’ül Lûgateyn adlı eserini Türkçe’nin Farsçadan daha zengin olduğunu kanıtlamak için yazmıştır (Ali Şir Nevai, Çağatay Türkçesinin en büyük şairi olarak kabul edilir).

SAFEVİLER (1502-1736)

Kurucusu Şah İsmail’dir.

Afşar, Çepni ve Kaçar Türkmenleri tarafından kurulmuştur.

Başkent önce Tebriz sonra Isfahan’dır.

Şiiliği devet politikası haline getirmişlerdir.

Anadolu’ya şii propagandası yapmaları sonucu Osmanlı Devleti ile arası açılmıştır.

Şah İsmail ile Yavuz Sultan Selim arasında Çaldıran Savaşı gerçekleşmiş ve Safeviler duraklama dönemine girmişlerdir. ,

DELHİ TÜRK SULTANLIĞI (1206-1413)

Aybeg tarafından tarafından Hindistan’da kurulmuştur.

Delhi Türk Sultanlığı, Kuzey Hindistan’da İslamiyetin güçlenmesini ve geniş alanlara yayılmasını sağladı.

Türk kültürünü bu bölgelere yaydı. Bu durum Babür Devleti’nin güçlü ve başarılı olmasında önemli rol oynadı.

BABÜRLÜLER (1526-1858)

Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazımıza Babürlülerden devam edelim.Kurucusu Timur’un torunlarından Babürşah’tır. Delhi Türk Sultanlığı’nın yıkılmasından sonra Hindistan’da kurulan ikinci Türk Devletidir.

Başkenti Agra’dır.

Babür, Hindistan’da egemenliğini sağladı.

Babürşah, Babürname adıyla hatıralarını objektif bir şekilde yazmıştır. Edebiyatımızdaki ilk anı örneğidir.

Devletin en güçlü dönemi Şah Cihan dönemidir. Şah Cihan, ölen eşi Mümtaz Mahal için Agra’da Tac Mahal’i yaptırmıştır.

NOT: Babürlüler, Hindistan’da Türk kültürünün yayılmasına katkıda bulunarak Türk İslam Tarihi içerisinde önemli yer tutmuşlardır.

1858’de Hindistan İngiliz sömürgesi  haline gelmiştir.

AKKOYUNLULAR (1350-1502)

Oğuzların Bayındır boyu mensupları tarafından Doğu Anadolu’da kurulmuştur.

Diyarbakır yöresini anayurt seçtiler ve topraklarını Horasan, Fırat ve Kafkas Dağları’ndan Basra Körfezi’ne kadar genişlettiler.

Akkoyunlu Devleti’nin en ünlü hükümdarı Uzun Hasan’dır. 1453’te başa geçen Uzun Hasan, en büyük düşmanları olan Karakoyunlular ile savaşa girdi. Karakoyunluların topraklarını ele geçirdi (1467). İki yıl sonra Timur’un torunlarından Ebu Said Mirza’yı da yenerek devletin sınırlarını genişletti.

Osmanlılar ile savaşan Venedikliler ile anlaştı. Kendisine sığınan Karaosmanoğullarını korudu. Hatta Karaman Beyliği’ni korumak için Konya üzerine asker gönderdi. Fakat ordusu, Fatih’in oğlu Konya valisi Şehzade Mustafa tarafından mağlûp edildi (1472).

 1473 yılında Anadolu’ya düzenlediği ikinci seferinde, Otlukbeli’nde Fatih tarafından kesin bir yenilgiye uğratıldı. Uzun Hasan bu yenilgiden sonra Akkoyunlu merkezini Diyarbakır’dan Tebriz’e taşıdı. Bu savaştan 5 yıl sonra Uzun Hasan öldü, yerine geçen oğulları ve torunları zamanında Akkoyunlu Devleti taht kavgalarıyla iyice zayıfladı. Safevi hükümdarı Şah İsmail tarafından ortadan kaldırıldı (1508).

KARAKOYUNLULAR (1365-1469)

1365’te başkent Erciş (Van )olmak üzere Doğu Anadolu ve Irak’ta kurulmuş bir Türkmen devletidir. Kara Yusuf zamanında Karakoyunlular Devleti en parlak dönemini yaşamıştır.

1469’da Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılan Karakoyunlular egemen oldukları yerlerde yaptıkları eserlerle Anadolu’nun Türkleşmesine ve İslamlaşmasına katkı sağlamışlardır.

Yıldırım Bayezid zamanında Osmanlı Devleti ile komşu olan Karakoyunlular Timur’a karşı Osmanlıları desteklemiştir.

NOT: Azerbaycan topraklarının Türkleşmesinde Karakoyunlular etkili olmuştur.

Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı

AKILDA KALICI İLKLER VE ENLER

Bu bölümde ilk Müslüman Türk devletleri tarihi içinde ilkleri ve enleri belirteceğiz.

*İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyu Karluklar’dır.

*Türkler ilk defa İslamiyet’i topluca Talas savaşından sonra kabul etmeye başlamışlardır.

*İlk Müslüman Türk devleti Karahanlılardır. İlk Müslüman Türk Devleti ‘nin İtil Bulgarları olduğu görüşü de bilim insanları arasında kabul görmektedir. Bunun İçin Asya’da kurulan İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar, Avrupa’da Kurulan İlk Müslüman Türk Devleti İtil Bulgarları diyebiliriz.

*İlk Müslüman Türk devletleri nin öncüsü Karahanlılardır.

*Türk İslam kültürünü ilk oluşturan devlet Karahanlılardır.

*Türkçeyi ilk defa resmi dil olarak kabul eden Karahanlılardır.

*İlk yazılı Türk İslam eseri “Divan-ı Lügat’it Türk” Karahanlılar döneminde yazılmıştır.

*Türk mimarisinden ilk kervansarayları Karahanlılar tarafından yapılmıştır.

*“Sultan” unvanını kullanan İlk Müslüman Türk Devleti hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.

*Hindistan’da İslamiyet’i yaymaya çalışan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.

*Anadolu’yu ele geçirmek için Selçukluların Bizans, Gürcü ve Ermenilere karşı yaptığı ilk savaş Pasinler’dir (1048).

*Büyük Selçukluların ilk başkenti Nişabur’ dur.

*Büyük Selçuklularda ilk medrese Tuğrul Bey tarafından, Nişabur ‘da açılmıştır.

*İlk defa İkta Sistemini Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk kurmuştur.

*Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda ilk defa divan teşkilatı Melik Şah ve vezir Nizamülmülk tarafından kurulmuştur.

*Anadolu’nun kapıları ilk kez Malazgirt Zaferi (1071) ile Türklere açılmıştır.

*Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi ilk defa Malazgirt Savaşı’ndan sonra başlamıştır.

*Abbasi halifesi ilk kez Türklerin siyasi gücünü ilk kez Tuğrul Bey’in 1055 Bağdat seferinden sonra kabul etmiştir.

*Anadolu’da Türk beylikleri ilk kez Malazgirt savaşından sonra kurulmuştur (Artuklular, Saltuklular, Danişmentliler Mengücek vs).

*Mısır’da kurulan ilk Türk İslam devleti Tolunoğulları’dır.

*Moğolları ilk defa Ayn-ı Calut Savaşıyla Memlükler yenmiştir (1260).

*Anadolu’da ilk destan, Danişmentname’dir.

*Müslüman ilk Türk boyları: Karluk, Yağma ve Çiğil’ dir.

*Selçuklularda Hassa Ordusu ilk defa Tuğrul Bey zamanında, Gazneli ordusu örnek alınarak kurulmuştur.

*İlk Müslüman Türk İmparatorluğu, Gaznelilerdir.

*Hicaz bölgesine hâkim olan ilk Türk İslam devleti, İhşitlerdir.

*Türk âleminin ilk sözlüğü, Divan-I Lügati’t Türk’tür.

*İlk Türkçe Siyasetname Eseri, Kutadgu–Bilig’dir .

*Anadolu’da İlk esnaf teşkilatı, Ahilik, Anadolu Selçuklu Devleti’dir.

*Türk-İslam edebiyatının ilk örneği Kutadgu Bilig’dir.

*Edebiyatımızın anı türündeki ilk eseri, Babürşah’ın Babürnamesi’dir.

İlk Müslüman Türk Devletleri ve İlk Müslüman Türk Devleti ile ilgili ayrıca buradan bilgi alabilirsiniz.

Ders Sarayının sizler için hazırlamış olduğu Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı yazımızın sonuna geldik. Bu yazımızda ilk Müslüman Türk devletleri ve ilk Müslüman Türk Devletleri nin tüm özellikleri ayrıntılı bir şeklide ele alınmıştır. Bu yazının devamı olan olan Türk İslam Tarihi Kültür ve Uygarlık yazımızı okumanız konu bütünlüğü açısından çok faydalı olacaktır.

Bunun dışında sitemizde “Avrupa Ve Osmanlı Devleti 18. Yüzyıl”, “Arayış Yılları Kapsamlı Konu Anlatımı”, “ Dünya Gücü Osmanlı Devleti ”, “Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Konu Anlatımı” ve “Beylikten Devlete Osmanlı Siyaseti Konu Anlatımı gibi TYT ve AYT’de size destek sağlayacak konu anlatım yazılarımızı okuyabilirsiniz. Sitemizdeki diğer bütün derslerin içeriklerine buradan ulaşabilirsiniz.

---